Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Síða 64

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
son bóndi á Eyri, Magnús Einarsson
á Hvilft og Gísli ívarsson stúdent og
búðarmaður á ísafirði, fulltrúar al-
þýðunnar, sem rísa hér upp úr bréfa-
bögglunum og skipa sinn sess við
hliðina á Ólafi Sívertsen í Flatey,
Brynjólfi Benedictsen, Árna Thorla-
cius og Ásgeiri skipherra. Engin
menningarhræring í Vestfirðinga-
fjórðungi, sem þessir menn standa að,
fer fram hjá athugulum augum Lúð-
víks Kristjánssonar, hvorki hin sýni-
legu verk þeirra, lestrarfélög alþýðu,
hin fyrstu hér á landi, Framfarastofn-
un Sívertsens í Flatey, „Flateyjar
framfara stofnunar bréflega félag“,né
hugdettur þessara manna, sem aðeins
komust á gulnað blað: hugmyndir
Guðmundar Einarssonar prófasts um
kvennaskóla og sjómannaskóla, og
„skrúfuskip“ Magnúsar á Hvilft til
fiskveiða. Öllu er haldið til skila, hver
framfarahugmynd, sem sprettur upp í
þessum frjóa landsfjórðungi, er túlk-
uð og greind samvizkusamlega í
fyrsta bindinu, sem er stöpull ritsins.
í rauninni áttar maður sig ekki alveg
á því hvert höfundurinn er að fara
þegar fyrsta bindinu lýkur, mann
grunar, að hann sé ekki allur þar sem
hann er séður, en þegar annað bindi
ritsins hefst, er hulunni brugðið burt:
persónur Vestfirðingafjórðungs flæða
nú inn í íslenzka þjóðarsögu, sviðljós-
inu er beint að frægasta Vestfirðingi
íslands, Jóni Sigurðssyni, tengslin
milli hans og Vestlendinga rakin, af-
staða þeirra til hans og sjálfstæðis-
baráttunnar könnuð með einstakri ná-
kvæmni frá upphafi til loka þess þátt-
ar, er markast af stjórnarskránni
1874. Persónurnar í fyrsta bindi rits-
ins hafa nú skipt um svið, gegna hlut-
verki sínu í hinni almennu þjóðar-
sögu, eru metnar og fá sinn dóm í við-
horfi sínu til þeirra mála, er renna um
ála hennar. Og þannig verða Vest-
lendingar að rannsókn á íslandssögu.
I þriðja og siðasta bindi ritsins
tekur höfundurinn fastar í tauminn,
einbeitir rannsókninni að höfuð-
vandamálum hinnar pólitísku sögu,
upphafi alþingis hins endurreista,
Þjóðfundinum og eftirköstum hans
og hinum merkilegu héraðsþingum
Vestlendinga á Kollabúðum og Þórs-
nesi. Það kennir engra þreytumerkja
á höfundi við lok þessa mikla rits.
Hitt er sönnu nær, að hann vaxi eftir
því sem á líður verkið og síðasta
bindi þess má vera til fyrirmyndar að
vinnubrögðum og leikni í meðferð
heimilda hverjum þeim sem fæst við
íslenzkar sögurannsóknir.
Það er kannski happ Lúðvíks Krist-
jánssonar að hann er ekki háskóla-
borgari. Ef til vill er það fyrir þá sök.
að honum er svo sýnt um að forvitn-
ast um lággróður sögunnar, sem hin-
um akademíska sagnfræðingi hættir
oft við að gleyma, en starir sig blind-
an á hinar bolmiklu og laufríku eikur.
Sem betur fer hafa þó á síðustu árum
orðið allmikil umskipti í þessum efn-
222