Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Síða 78

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
svo mjög varpa ógnstöfum sínum á ljóðin
næst á undan. Það er geðþekkur sjarmi yfir
þessum blessuðu upptalningum á kornöx-
um og kálbeðum, uxum, vegum og verk-
smiðjum, svo ekki sé minnzt á hina brúna-
hvössu Hvítrússa! (hvers vegna Estar í stað
Eistur um Eistlendinga?)
Það er skoðun mín að Hannes hafi nokk-
uð vaxið af þessari bók, þrátt fyrir ýmsar
endurtekningar á stíl og orðfæri fyrri ljóða.
Megi vera styttri bið til næstu bókar!
Baldur Ragnarsson.
Tvær ritgerðir um kveðskap
Stephans G. Stephanssonar.
Studia Islandica:
Islenzk fræði, 19. hefti.
H.f. Leiftur 1961.
HvaS munu þá aS hyggja á
heillar þjóðar erfiljóð?
Studia Islandica eða íslenzk fræði nefnist
tímarit, sem heimspekideild Háskóla fs-
lands gefur út og prófessor Steingrímur J.
Þorsteinsson ritstýrir. I 19. hefti þessa tíma-
rits, sem kom út snemma á þessu ári, birt-
ast tvær ritgerðir um kveðskap Stephans G.
Stephanssonar. Eru þær að stofni til kjör-
sviðsritgerðir tveggja kandidata í íslenzk-
um fræðum. Óskar Ó. Halldórsson, íslenzku-
kennari við Kennaraskólann, ritar um
kvæðaflokkinn Á ferð og jlugi, en Sigurður
V. Friðþjófsson, blaðamaður við Þjóðvilj-
ann, ritar um Kolbeinslag.
Þar sem Stephan G. Stephansson er sá
brunnur mannvits og málsnilldar, sem seint
mun verða þurrausinn, tel ég ómaksins vert
að vekja athygli lesenda Tímarits Máls og
menningar á þessum ritgerðum. Þær varpa
hvor um sig nokkru ljósi á tvö af veiga-
mestu kvæðum Stephans og munu unnend-
um ljóða hans verða margir staðir í þeim
ljósari við lestur þeirra. Jafnframt mimu
þeir komast í nánari kynni við lífsskoðanir
þessa merkilega manns. En mig hefur lengi
grunað, að í höfuðskel hans hafi náð hvað
mestum þroska heili þeirrar tegundar, sem
nefnist homo sapiens — a. m. k. í húman-
iskum skilningi.
Ritgerð Óskars skiptist í 9 kafla, og eru
þeir allir um margt nytsamir til fróðleiks,
en mestur fengur finnst mér að II. og VI.
kafla. I II. kafla gerir Óskar grein fyrir af-
skiptum Stephans af kirkjumálum Vestur-
Islendinga og hlutdeild hans í stofnun
Menningarfélagsins, en kynni við þá þætti
eru nauðsynleg til skilnings á því, hvers-
vegna ádeilu á klerka, kirkju og sumar
kennisetningar kristindómsins gætir svo
mjög í kvæðum Stephans. Óskar tekur und-
ir þau orð Stephans sjálfs, að hann hafi ver-
ið trúlaus maður eða „heiðingi og aþeisti".
Hygg ég að hann velji þar vænni kostinn en
prófessor Sigurður Nordal f formála sínum
að Urvali Andvakna 1939, þar sem hann
gerir tilraun til að „semja“ Stephani „trú“.
Hefur mér fundizt Nordal hafa þar lítt er-
indi sem erfiði. En tilraun hans er vel skilj-
anleg, þar sem hann segir, að það sé sann-
færing sín, „að trúarbrögð af einhverju tagi
séu hæsta takmark mannlegs þroska og án
þeirra geti enginn maður orðið sannarlegt
stórskáld." En afsannar Stephan ekki ein-
mitt þessa kenningu Nordals? Verður hann
ekki einmitt stórskáld vegna þess, að hann
vex upp úr trúarbrögðunum og öðlast þann
lífsskilning, sem er í meira samræmi við
framvindu lífsins en öll trúarbrögð, og held-
ur þó fullkomnu hugarjafnvægi? Er ekki
Stephan G. einn þroskaðasti ávöxtur frjáls-
hyggju og skynsemisstefnu 19. aldar? Slík-
ar spurningar vakna við lestur ritgerða
þeirra Óskars og Nordals um þetta efni. En
hvað um það, Stephan varð ekki úti hjá
„ráðríkum og valdölvuðum guðsmönnum og
236