Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Side 51

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Side 51
LIST OG KAPÍTALISMl neikvæðum þáttum kapítalismans; hinu beina sambandi framleiðand- ans, handverksmannsins, listamanns- ins við neytandann, beinni og per- sónulegri félagslegum tengslum, meiri samheldni, traustari einingu manna við einfaldari og stöðugri verkagrein- ingu, þar sem firringin (Entfrem- dung) var enn ekki komin til skjal- anna — en þessi atriði voru slitin úr samhengi sínu, vafin töfraljóma, haf- in til skýjanna og síðan teflt gegn réttilega gagnrýndum hryllingi kapí- talismans. Rómantíkerana þyrsti í einingu lífsins en þeir voru ekki fær- ir um að sjá þá sönnu einingu félags- legrar þróunar, og að því leyti voru þeir einmitt ósvikin börn hins kapí- talíska borgaraheims. Þeir skildu ekki að einmitt með því að sprengja allt staðfast og varanlegt fyrirkomu- lag, með því að slíta í sundur gamal- gróið samneyti manna, með því að leysa samfélagið upp í frumeiningar sínar var kapítalisminn að særa fram möguleikann á nýrri einingu. Og þó var það aðeins undirbúningsstarf- ið, sem var á hans færi, en hann verð- ur aldrei sjálfur til þess að setja brot- in saman aftur í eina heild. Hinn frumlegasti meðal þýzkra rómantíkera, Novalis, sem sameinaði mikla listgáfu frábærri greind, hafði hugboð um jákvæða eiginleika kapítalismans og ritaði þessar undra- verðu setningar: „Verzlunarandinn er andi heimsins. Hann er einfaldlega hinn stórkostlegi andi. Hann setur allt á hreyfingu og hann tengir allt sam- an. Hann vekur lönd og borgir — þjóðir og listaverk. Hann er andi menningarinnar — fullkomnunar mannkynsins.“ En þennan grun yfir- skyggði þó hryllingurinn gagnvart vélvæðingu tilverunnar, vélinni í öll- um hennar myndum. Novalis snérist gegn borgaralegri ummyndun ríkisins (sem staðnaði strax á byrjunarstigi í Þýzkalandi): „Frjálslegt stjórnar- form er hálfvegis ríki og hálfvegis náttúruástand; það er tilbúin, sérlega brothætt vél -— þessvegna andstyggð allra snillinga — en þetta er árátta tímanna, sem við lifum á. Gæti þessi vél aðeins orðið aðlifandi, sjálfbjarga kerfi þá væri vandinn mikli leystur.“ Það er hugmyndin um hið „organ- íska“ sem allir rómantíkerar tefla fram gegn því „mekaníska“: „011 lífs- byrjun verður að vera andmekanísk — stórfengleg útrás — uppreisn gegn mekanismanum.“ Hjá E. T. A. Hoff- mann rís þessi andstæða í draugaleg átök manns og átómats og verk hans eru eins og Heine sagði: „Samfellt hrollvekjandi angistaróp í tuttugu bindum.“ Hin rómantíska dýrkun á því „organíska“, sprottna, náttúrlega tilorðna verður að afturhaldssömu andófi við öllu, sem frá byltingunni er runnið, gömlu þjóðfélagsstéttimar og afstæðurnar eru taldar „organísk- ar“, en hver hreyfing og tilhögun sem runnin er frá hinum nýju stéttum er 41
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.