Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Side 77

VÖRN SOVÉTRÍKJANNA 1941
stöðunni í heimsmálunum varð til þess að
umleitanir sendiherrans voru ekki álitnar
annað en örvæntingarfull tilraun Breta til
að spilla á milli Berlínar og Moskvu og
teyma Rússland inní stríðið gegn vilja sín-
um „sem stríðsmann Bretlands á megin-
landinu". Nú var þetta einmitt það sem
Sovétstjómin vildi fyrir hvem mun forðast.
Viðvömn Sir Stafford Cripps hafði því öld-
ungis öfug áhrif.
í raun og veru hafði 8. febrúar orðið
samkomulag milli Lists marskálks og her-
foringjaráðsins búlgarska, sem veitti þýzk-
um hersveitum leyfi til að halda inní Búlg-
aríu. Á móti lofaði Þýzkaland að styðja
gamlar landakröfur Búlgara á hendur
Grikkjum. Búlgaría fengi aðgang að Eyja-
liafi og hlyti alla Vesturþrakíu frá landa-
mærum Tyrklands allt til Vadir. 1. marz
varð Búlgaría opinberlega aðili að þrívelda-
samningnum. Aðfaranótt 28. febrúar hafði
þýzki herinn farið yfir Dóná.
í Moskvu vakti þetta mikla ólgu, innan
flokksins, í almenningsálitinu, en þó fyrst
og fremst, að því er virtist, í herforingja-
ráðinu. Herforingjarnir, sem næstir stóðu
Timosjenko, veittu hernaðarfulltrúum
brezka sendiráðsins móttöku og skáluðu
fyrir sigrinum yfir „hinum sameiginlega
óvini“, en þessu höfðu Bretarnir ekki átt
að venjast. Manúilskí, varaforseti Komin-
tern, gaf þá yfirlýsingu á fundi, að hjá á-
tökum við Hitlersþýzkaland yrði varla kom-
izt. Annars dundu atburðirnir yfir. 26. marz
var röðin komin að stjóm Júgóslavíu undir
forustu ríkisstjórans Páls prins og Matko-
vits að gerast aðili að þríveldasamningnum.
Sama kvöldið varð stjómarbylting möndul-
veldunum í hag. En nú var um seinan að
vama því með nokkrum árangri að Þjóð-
verjar kæmu sér fyrir á Balkanskaga. Hálf-
um mánuði síðar, í birtingu þann 6. aprfl,
flæddu þýzkar hersveitir yfir Júgóslavíu.
Sovétríkin skárust ekki í leikinn. Ætlun
Stalíns var fyrst og fremst sú að halda
Sovétríkjunum utanvið styrjöldina svo lengi
sem auðið yrði. Skref hafði þó þegar verið
stigið í áttina til þess að slíta sambandi við
Þýzkaland. Aðfaranótt sunnudagsins 6.
apríl hafði verið undirritaður vináttusátt-
máli Sovétríkjanna og Júgóslavíu, sem
Stalín sjálfur undirbjó orðalagið á: „En ef
Þjóðverjar reiðast og ráðast á ykkur,“ hafði
sendiherra Júgóslavíu spurt Stalín í Kreml
eftir undirritunina. Hann svaraði brosandi:
„Komi þeir bara!“ En að morgni þessa
sama sunnudags stóð Belgrad í björtu báli
og innrásin flæddi yfir öll landamæri Júgó-
slavíu. Nú réttlætti þessi vandlega undir-
búni sáttmáli ekki íhlutun Sovétríkjanna,
því hann hafði verið gerður of seint til að
nokkru yrði bjargað, og Stalín þurfti að
vinna tíma fremur en nokkru sinni fyrr.
Þessi tími rétt fyrir innrás Hitlers er
enn þann dag í dag torráðnari en annað,
þennan tíma virðist stefna Stalíns í senn
flóknust, útsmognust og tvíræðust — og
tuttugu árum síðar eru uppi á honum
tvennar gjörsamlega andstæðar skýringar.
Hinn 13. aprfl, sama daginn og Belgrad
féll, undirrituðu Sovétríkin vináttusamning
með Japönum. Að því er virtist var þetta
glæsilegur sigur fyrir þýzka stjórnmála-
menn, árangur þrálátra tilrauna, sem full-
trúar Þjóðverja í Moskvu og Tókíó höfðu
gert frá því í október 1940 til að koma á
beinu samkomulagi Sovétríkjanna og Jap-
ans, þrátt fyrir þögn Japana og hik Sovét-
ríkjanna. Með því að undirrita samning við
asíuaðila þríveldasamningsins virtust Sovét-
ríkin vera að taka sér stöðu, skipa sér í
þýzk-sovézk-japanska heimsfylkingu.
Það var einstæður atburður, sem fyllti
erlenda fulltrúa í Moskvu af blöskrun, þeg-
ar Stalín fylgdi sjálfur japanska utanríkis-
ráðherranum, Matsújóka, á jámbrautar-
stöðina. Helzt var haldið, að eftir kreppu
undanfarinna mánaða og Júgóslavíumálið
67