Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Síða 78

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
mundi hann sérstaklega vilja undirstrika
við almenning að aftur væri hafin samvinna
við Þýzkaland. I sannleika virðist svo sem
höfuðmark Sovétríkjanna hafi verið að
forðast það að þurfa, ef til kæmi, að berj-
ast á öðrum vígstöðvum í Austurlöndum
jafnframt hugsanlegum átökum við Þjóð-
verja. Innihald samningsins var einmitt
það, að undir engum kringumstæðum
mundu samningsaðilarnir bera vopn hvor á
annan, hverjar svo sem skuldbindingar
þeirra væru í öðrum samningum. Bandalag
Þjóðverja og Japana mundi því engu máli
skipta. Þennan dag náði Stalín mikilvæg-
um yfirburðum.
Þetta skýrir vafalaust þann einstæða
heiður, sem hann sýndi Matsújóka og þá
gleði, jafnvel þann ofsafögnuð, sem við-
staddir tóku svo mjög eftir, þegar hann
gekk eftir bautarpallinum og tók í hönd far-
þegum, starfsfólki, öllum sem hjá fóru.
Ilann gat sem bezt lagt höndina á öxl hern-
aðarfulltrúans þýzka, von Krebs ofursta í
herforingjaráðinu, þegar hann var kynntur
fyrir honum nokkru síðar, og sagt við hann
með glettnissvip: „Við hérna verðum alltaf
vinir, er það ekki!“ Það var ekki höfuð-
atriðið. Meginatriðið var hlutleysi Japana,
tryggt öryggi í Asíu, nú mátti beita öllum
hemaðarstyrknum í vestur.
Fyrsta maí var hersýningin á Rauðatorgi
sérlega mikilfengleg. Vélaherdeildirnar
streymdu hjá klukkutímum saman. Flugvél-
arnar klufu loftið hundruðum saman. Sá
orðrómur breiddist út meðal eriendra full-
trúa í Moskvu að hersveitirnar hefðu hald-
ið burt í átt til Minsk og Leníngrað. Og
aðrar sveitir hefðu haldið til vesturianda-
mæranna. Var þetta herblásturinn?
Eftirvænting Schulenburgs var mikil.
Daginn eftir hélt Hitler ræðu um baráttuna
á Balkanskaga og skipulagningu Austur-
evrópu. Ekki orð um Sovétríkin. Var þessi
þögn merki um breytta stefnu? Gregoire
Gafenco, sem þá var sendiherra Rúmeníu í
Moskvu segir: „Eftirvæntingin óx.“ Þegar
22. apríl höfðu yfirvöld Sovétríkjanna mót-
mælt brotum þýzkra flugvéla á sovézkri
lofthelgi, en þau urðu æ tíðari. Frá 27.
marz til 18. apríl voru skráð tuttugu og
fjögur. Raunar hafði Sovétstjómin, sem
vildi forðast alla árekstra, gefið út fyrir-
skipanir til loftvarnarliðsins og orrustuflug-
manna um að skjóta ekki niður þýzkar
flugvélar, sem flygju yfir sovézkt land.
Spennan var slík, að 2. maí skrifaði Schul-
enburg til Wilhelmstrasse, að orðrómurinn
um yfirvofandi styrjöld yrði æ áleitnari.
Hann bætir við: „Andmæli okkar verða
haldlaus svo lengi sem hver þýzkur ferða-
maður, sem til Moskvu kemur gerir ekki
einungis að staðfesta þetta, heldur styður
það með áþreifanlegum dæmum.“
Hinn 7. maí var tekin ákvörðun, sem bar
eindregið vott um hvað kreppan var alvar-
leg. Æðstaráðið tilnefnir Stalín forsætis-
ráðherra, Molotov verður varaforsætisráð-
herra og fer jafnframt með utanríkismál
áfram. Fyrsta ráðstöfun hins nýja ráðu-
neytis kemur eins og þruma úr heiðskíru
lofti. Hinn 9. maí var sendiráðum nokkurra
ríkja, sem hersetin voru af Þjóðverjum
(Noregs, Belgíu, Júgóslavíu, Grikklands)
vísað burt úr Moskvu. Þetta kom jafnvel
þýzku utanríkisþjónustunni á óvart. Af
þessu var dregin sú ályktun, að Stalín væri
sannfærður um, að hættan vofði yfir en
jafnframt staðráðinn að forðast umfram
allt styrjöld.
Föstudaginn 13. júní klukkan 19 var gef-
in út opinber tilkynning í Sovétríkjunum.
Ilún fjallaði um orðróm sem brezku blöðin
höfðu komið af stað um tiltölulega „yfir-
vofandi styrjöld milli Sovétríkjanna og
Þýzkalands" og um liðsafnað ríkjanna
hvors um sig við sameiginleg landamæri
þeirra. Orðrómur þessi var kallaður
„klaufalegir áróðurstilburðir fjandmanna
68