Tímarit Máls og menningar - 01.02.1962, Page 98

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
skapi bókvönd. Svipir dagsins, og nótt er
þó í flokki þeirra örfáu bóka í uppskeru
ársins 1961, er bera bragS hins göfga
óspillta víns.
Þegar eg var að lesa bók Thors Vilhjálms-
sonar varð mér oft hugsað til Reisebilder,
Ferðamynda, eftir Heine, sem skrifaði áð-
ur en öld eimvéla gekk í garð. Þá lötraði
mannlífið leið sína með hraða göngumanns-
ins og pósthestanna, og ungt og eirðarlaust
skáld, sem skynjaði í taugum sínum hrað-
ann af annarri og ókominni öld varð að
bæta sér upp seinagang samtíðarinnar með
því að gefa ímyndunaraflinu lausan taum-
inn. Ilið rómantíska flug og óstýrilæti
Heines rýfur hvert andartak ramma kyrra-
lífsmynda hans. Og þó hlýtur veruleikinn
að verða kyrrstæðari í tjáningu þess skálds,
sem gekk um landið með mal á baki og
göngustaf í hendi, en hins, sem brunar í
eimlest eða bifreið um álfuna meðan þotur
jafnfljótar hljóðinu æða í háloftunum. Samt
er einhver skyldleiki með Ferðamyndum og
Svipum dagsins, sem stafar kannski af því,
að ferSin er form frásagnarinnar, og höf-
undar beggja eru gæddir hinu glögga auga
gestsins.
Thor Vilhjálmsson er víða gestur í þess-
ari bók: Danmörk, Holland, Sviss, England,
Vestur-Þýzkaland, Austur-Berlín, Italía,
Júgóslavía, Austurríki — öll þess lönd gist-
ir hann lengur eða skemur, og veit eg eng-
an annan mann hafa fært þennan heim nær
okkur íslendingum en hann. Auga hans er
eins næmt og skyggnt og Ijósop kvikmynda-
vélarinnar og hann virðist kunna flest þau
listhrögð, sem fá má úr þeirri vél. Stundum
minna lýsingar hans á hinar þöglu rúss-
nesku kvikmyndir, sem eg sá í ungdæmi
mínu. Athygli hans missir ekki sjónar af
neinu, sem getur greypt myndina í minni
manns, hvort sem hann lýsir kjölturakka
eða gígóló, þokkagyðju hlaðanna eða bara
gamalli konu, sem situr í almenningsgarði
í svörtum skóm reimuðum upp á ristina.
Ilann sýnir okkur ekki aðeins ytra borð
þess fólks, sem nú byggir hinn vestræna
heim Evrópu þar sem áður voru rústimar
eftir heimsstyrjöldina. Hann lyftir einnig
hulunni frá sál þess. Vesturþýzki leikfanga-
framleiðandinn og hin bosmamikla kona
hans hafa eftir efnahagsundrið endurheimt
sína gömlu lífsskoðun: Juda verrecke. Thor
hefur heyrt þau hugsa. Og Islendingum er
hollt að vita nokkur deili á hugsunum þessa
fólks áður en þeir gerast samþegnar þess.
Þeir mættu einnig minnast viðvörunarorða
Thors Vilhjálmssonar í lok bókarinnar, að
„sá sem öskrar ekki getur aldrei látið til
sín heyra í Þýzkalandi. Þegar öskrið kveð-
ur við tæmast stofurnar, fjölskyldukvartett-
inn yfirgefur Mozart, og fer í stígvélin til
að elta lúðrasveitarmarsinn og stillir sér inn
á trumbuna."
Thor Vilhjálmsson virðist gjörþekkja
Vestur-Evrópu nútímans og menningu, en
hann ber einnig gott skyn á fortíð hennar
og kann að etja saman andstæðum hins
foma og nýja, sbr. kaflana um Vínarborg,
sem eru meðal hinna ágætustu í bókinni.
En á hringferð sinni um Vestur-Evrópu nú-
tímans bregður höfundurinn sér aftur á 16.
öld og leiðir okkur á fund þess manns, sem
endur fyrir löngu var ókrýndur konungur í
ríki andans, Evrópumaður í orðsins fyllsta
og bezta skilningi. Það var Erasmus Rot-
terodamus, samtíðarmaður Lúters og and-
stæðingur, höfuðprýði hinnar húmanísku
menntunar, friðarsinni og hatursmaður
styrjalda á öld, sem bar í skauti sér ein
mestu hjaðningavíg sögunnar. Á ferð sinni
um Vestur-Evrópu rekur Thor slóð Eras-
musar um þær borgir þar sem hann dvaldi
um skemmri eða lengri tíma, sívinnandi að
útgófum og ritskýringum, um Lundúni,
Rotterdam, þar sem hann fæddist, um Basel,
París, Tórínó, Bologna, Feneyjar. Þessir
sögulegu innskotskaflar um Erasmus Rot-
88