Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Síða 79

SPJALLAÐ UM KVIKMYNDAGERÐ í RÁÐSTJÓRNARRÍKJUNUM
sem átti sér eingar hefðir, Jiað’ er því eing-
in tilviljun, að þær verði sú listgrein, sem
nær mestum blóma — Já, varð svo góð, að
hver sá, sem opnar bók um sögu kvikminda,
sér að það er einróma álit að hvergi hafi
kvikmindagerð verið öllu glæstari en í So-
vétríkjunum á tímum þöglu mindanna. Og
bera þar hver af öðrum meistaramir Eisen-
stein Pudovkín og Dovsjenko.
Tímabili þöglu mindanna líkur um 1930.
Áratugurinn 30—40 er að mörgu leiti ein-
hver erfiðasti tíminn í sögu þjóðarinnar,
hörmulegastur er á líður.
í Evrópu veður fasisminn uppi með skír-
um herópum hvem á að drepa, murka nið-
ur, gereiða. Segja má að þegar á þessum
áratug lifi þjóðir Sovétríkjanna í stríði.
Stríði til að rífa upp þetta fátæka bænda-
land og breita því í nútíma iðnaðarveldi,
gera það fært um að taka á móti djöfulleg-
ustu vígvél sögunnar, sem verið er að
biggja upp útí heimi til höfuðs þeim. Þess-
ar aðstæður verða svo til að skerpa og auka
vaxtarverki biltingarinnar. Það eru stríðs-
tímar. Og í stríði falla réttlátir ekki síður
en ranglátir og kannske era flest fómar-
lömbin saklaus. Á þessum tímum er þrengt
æ meir að listum, allt verður að vera klárt
og kvitt: hver, sem ekki er með mér er á
móti mér. Þó eru enn gerðar góðar listræn-
ar mindir — en þeim fækkar og efnið verð-
ur fábreittara. Og það er farið að ljúga.
Heimsstirjöldin síðari skellur á. Djöfull-
inn fer eldi brennandi um jörðina. Eftir
stríð er allt í kalda koli í Sovétríkjunum
og þá strax við upphaf kalda stríðsins er
h'ginni skipað til virðinga. Á sama tíma og
hundruð þúsundir manna sveltu heilu og
hálfu hungri, era gerðar kvikmindir, þar
sem sællegir samirkjubændur sitja teitir
við veisluborð, sem svigna undir krásum.
Kvikmindir sína ekki veraleikann eins og
hann er, heldur einsog Stalín marskálkur
vill að hann sé. Listamenn una þessu ekki.
Og árið 1951 er svo komið að framleiddar
eru aðeins 9 kvikmindir í öllum Sovétríkj-
unum.
Nú horfa kvikmindarar aftur til þessara
tíma með skelfingu. Þeir telja árið 1956
vera upphaf nírri og betri tíma. 1956 árið,
sem Krústjov hélt leiniræðuna og Sovét-
þjóðirnar fóra að taka til í landi sínu. Líð-
ræði er aukið, valdinu dreift. f kvikminda-
gerð er komið á níju skipulagi: öllum
stærri kvikmindaveram er skipt niður í
nokkra flokka, sem hver um sig hefur vald
til að velja hvers konar mindir þeir gera og
hvernig. Þannig að hafi handrit ekki hlotið
náð firir augum stjómar kvikmindavers áð-
ur, þá era stjómimar nú orðnar margar,
hver firir sínum flokki. Og era þess dæmi á
síðustu árum, að mind, sem einn flokkur
eða jafnvel margir hafa hafnað — hefur
annar flokkur tekið að sér og gert.
Þetta níja firirkomulag og þó öllu heldur
það alls herjar uppgjör, sem á sér stað í
þjóðfélaginu uppúr 56 og allt framá þenn-
an dag, telja sovétskir kvikmindarar meg-
inorsök þess, að nú bókstaflega 2—3 síðast-
liðin ár, hafa komið fram fjölmargar af-
bragðsmindir. Listaverk, sem hafa hlotið
fjölda viðurkenninga um víða veröld. Ung-
ir menn koma fram hver af öðrum. Snjallir
menn, sem hver lítur á veröldina á sinn hátt
og hverjum um sig liggur eitthvað á hjarta.
En tákna þessar breitingar, þetta blóma-
skeið í sovétskri kvikmindagerð að afstaða
til kvikminda og lista ifirleitt hafi breist?
Nei, engan veginn. Enn sem firr hafa list-
irnar ákveðnu hlutverki að gegna. Við skul-
um heira hvað þeir segja sjálfir um hlut-
verk sitt:
Við erum sakaðir um áróður, en við lein-
um því ekki, að vissulega rekum við áróð-
ur firir því, sem er gott og fagurt í mann-
lífinu og áróður gegn því, sem er Ijótt og
andstiggilegt.
Við erum sakaðir um siðavendni, en við
69