Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Síða 83

SPJALLAÐ UM KVIKMYNDAGERÐ í RÁÐSTJÓRNARRÍKJUNUM
verðlaun á kvikmindahátíðinni í Feneyjum
í sumar.
Til er bók með sama nafni og á henni er
mindin biggð. Þannig var málum háttað að
annar leikstjóri var birjaður að taka mind-
ina, búinn að taka um fimmta part hennar,
gafst þá upp og sagði, að hann réði ekki
við þetta. Það irði aldrei neitt úr þessu
efni. Þá var farið að leita að kvikminda-
stjóra, sem mundi kannske taka að sér
mindina, en einginn fannst, sem hafði hug
á því, þar til Tarkovski sagðist skildu gera
mindina, þó með töluverðum breitingum á
handriti. Hann vildi sem sagt því aðeins
segja söguna, sem fjallar um þátttöku 12
ára pilts í stríðinu, að hann fengi að filma
martröð og drauma piltsins. Handritinu var
breitt og mindin gerð. Mindir um efni úr
stríði eru margar og mislitar. Stríð með
pomm pomm, skínandi hetjuskap og fórn-
arlund, stríð með svívirðingu og sorg,
brenndum ökrum og rústum, en Tarkovski
gerir meira, hann sínir okkur hvað strið er,
dregur upp miskunnarlausa mind af um-
hverfi og aðstæðum, af veruleika stríðs-
ins. Og svo sjáum við, hvemig það mis-
þirmir og svívirðir barnssálina. Þar sínir
Tarkovski okkur inní stríðið. Þetta er
hræðileg mind. í söguna um njósnir og
þjáningar Ivans í stirjöldinni, fléttar höf-
undur draumum hans, sínum draumum,
draumum okkar allra. Hvað eiga 12 ára
stráklingar að gera á þessum aldri. Hlaupa
og stökkva, leika sér. Sitja á geisimiklum
eplabunka aftaná vörubíl með jafnöldru
sinni í hlírri og kátri rigningu. Hlaupa í
flæðarmálinu, þar sem fallegir hestar snapa
í sig epli með frið og spekt, já hlaupa í
endalausu flæðarmálinu með vinkonu sinni
smárri. Þannig endar mindin á þessum
glöðu og indislegu hlaupum, eftir að við
vitum, að Ivan, sem hafði svo skelfilegar
martraðir, hann verður aldrei stór. Hann er
falhnn. Mirtur í stríðinu.
Ekki er hægt að segja frá sovétskri kvik-
mindagerð, svo ekki sé minnst á Tsjúkræ.
Grigori Tsjúkræ varð first frægur vestan
tjalds, er mind hans Balladan um hermann-
inn, fór með fögnuði um hinn vestræna
heim. Hún hefur hlotið 14 verðlaun á ýms-
um alþjóðamótum. Síðar gerði hann mind-
ina „Ifeiður himinn“, eina firstu mind, sem
fjallar beinlínis um vandamál eftirstríðsár-
anna í stjómartíð Stalíns. Firir þá mind
fékk hann Lenínverðlaunin, sem er æðsta
viðurkenning, sem listamanni hlotnast í
Sovétríkjunum. Tsjúkræ er einnig einhver
helsti og dugmesti baráttumaður þar í landi
firir frjálslindari viðhorfum til lista. Og
spái ég, að þið eigið eftir að heira þetta
nafn oft er dagar líða.
Eg fer nú að slá botni í þetta spjall. Verst
þikir mér að hafa ekki getað sagt ikkur frá
fleiri mindum, því að af nógu er að taka.
Ég valdi aðeins af handahófi nokkrar þær
mindir, sem hafa haft hvað mest áhrif á
mig — en smekkur manna er misjafn og ef-
laust hefði einhver annar sagt frá allt öðr-
um mindum. En það skiptir ekki megin-
máli. Þessar mindir eru gerðar til þess að
hafa áhrif á þessar rúmlega 10 milljónir,
sem voru í bíó í dag og þá sem koma á
morgun og hinn. Og firir dirum stendur
enn meiri skipting valds, aukið líðræði í
kvikmindagerð. Það hh'tur að lofa góðu.
Og þeir eru bjartsínir sovétskir kvikmind-
arar, þeir lofa fleiri og betri mindum. Eins-
og Tsjúkræ sagði á þingi kvikmindara
snemma á þessu ári: „Við erum baráttu-
menn, sem eigum okkar stað í þeirri hreið-
filkingu, sem berst firir kommúnismann.“
73