Tímarit Máls og menningar - 01.03.1963, Blaðsíða 95

UMSAGNIR UM BÆKUR
afstaðinni byltingu í Rússlandi, þar sem
alþýðan hafði hrifsað til sín völdin úr
höndum keisara og lénsherra. Einar hafði
áður komizt í kynni við þá hugsjón, en
persónuleg kynni hans við eldmóð þeirrar
hugsjónar á alþjóðavettvangi hefur án efa
átt sinn mikla þátt í því, að upp frá þeirri
stundu verður hugsjón sósíalismans Einari
eitt og allt. En hitt er eins víst, að það hef-
ur ekki ráðið neinum úrslitum um lífs-
stefnu hans og starfsháttu. Einar er fæddur
til að vera forustumaður þjóðar, sem er að
vinna sig upp til sjálfstæðis og bjargálna.
Ég get hugsað mér Einar við þær aðstæður,
að hann hefði ekki komizt í kynni við
kenningar sósíalismans, en efast um, að af-
staða hans til lausnar á þjóðlífsvandamál-
um hefði verið mikið önnur í meginatrið-
um. Ég gæti vel hugsað mér hann í sporum
Fídels Castrós, hann einbeitir sér á frels-
un ættjarðar sinnar, og uppgötvar það svo
einn góðan veðurdag, að hann er að fram-
kvæma hugsjónir sósíalismans af þeirri cin-
földu ástæðu, að það er eina leiðin til frels-
unar af klafa kúgunarinnar. Sósíalisminn
boðar lausn hins kúgaða, hvort sem um er
að ræða þjóðir eða stéttir.
Bókin, sem Mál og menning gaf út eftir
Einar, heitir „Vort land er í dögun“, og er
átján arkir að stærð. Hún hefur inni að
halda ritgerðir eftir Einar frá tveim síð-
ustu áratugunum. Björn Þorsteinsson sagn-
fræðingur valdi úr þeim sæg ritgerða, sem
eftir Einar liggur frá þessum árum, og hef-
ur skipað þeim í fjóra höfuðflokka, sem
heita: Marx og marxisminn, Frelsi — ríkis-
vald, Ur nýlenduf jötrum og Einvígi íslenzks
anda við amerískt dollaravald, en inngang
að bókinni skrifar Sverrir Kristjánsson
sagnfræðingur, þar sem hann gerir grein
fyrir höfundi og starfi hans í íslenzkum
þjóðmálum allt frá skólaárum hans til
þessa dags.
Einar skrifar vart nokkra setningu, svo
að ekki sé þar samtvinnað marxiskar fræði-
kenningar og ástand og lausnir íslenzkra
þjóðmála, eða öllu heldur: allt lífsstarf
Einars hefur verið bundið lausn íslenzkra
vandamála með fræðikenningar marxism-
ans að meginvopni. Þegar maður sér rit-
gerðarheitið „Marx og marxisminn“, þá
dettur manni fyrst og fremst í hug, að þar
sé boðið upp á fræðslu um Marx og megin-
þætti kenninga hans um þjóðfélagsfræði.
Og vissulega erum við ekki svikin um það.
En í þessari ritgerð, sem er aðeins hálf örk
að stærð, verður þungamiðjan ekki al-
menn fræði um marxismann, heldur um
það, hvemig marxisminn hefur sett mark
sitt á þróun íslenzks þjóðlífs á þessari öld,
hvemig hann hefur mótað vcrkalýðshreyf-
inguna, nýsköpun atvinnuveganna og hug-
vísindi ýmissa þjóðlegra fræða.
Það má heita, að hver einasta ritgerð
Einars beri þess Ijós merki, hve fjöllesinn
hann er í marxiskum fræðum og hve hon-
um liggja á tungu tilvitnanir í þau, svo að
þau falla inn í mál hans sem boðun frá
hans eigin brjósti. Þó vekur það enn meir
athygli lesandans og aðdáun, hvílíkan haf-
sjó íslenzkra fræða Einar hefur á valdi sínu
til að vitna í og rökstyðja með mál sitt, ís-
lenzk ljóð frá landnámsöld til þessa dags,
hann er jafn handgenginn Snorra Sturlu-
syni og Jóni Vídalín, hann hefur á hrað-
bergi frásagnir úr Sturlungu og íslenzkum
annálum, íslendingasögunum og skáld-
verkum Laxness, og hvert örlagaaugnablik
íslenzkrar sögu verður honum til skýring-
ar á lögmálum sögulegrar þróunar í marx-
isku ljósi.
Einu sinni tíðkuðust leshringar á vegum
áhugamanna um sósíalisma. Nú hefur
minnkað um það starf, um leið og áhugi
manna hefur beinzt meir í aðrar áttir en að
glíma við þjóðfélagsmál á fræðilegum
grundvelli. Þó eru leshringir ekki með öllu
fallnir niður, og ekki er ólíklegt, að áhugi
85