Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Side 118

Tímarit Máls og menningar
þáttar í eðli þess íslands er sagan greinir frá. Leiðin um myrk, krókótt mold-
argöngin frá útidyrum til stofu hennar er eins og vegur frá hrjúfum veru-
leika inn í rómantíska dularheima. Stofa Finnbjargar er jafnforn og eilíf-
íslenzk og fjóshaugur Olafs, en menning hennar er af öðrum toga spunnin.
Hún er komin af Jóni á Bægisá, „sem þýddi Milton og Klopstock“ (bls. 31);
Ólafur af ætt Egils. Einkenni hans er ljárinn, í senn verkfæri og leif af vopni.
Merki hennar er lítil tifandi klukkan sem verður tákn þess er hún leifir
fóstra síniun, Stefáni Þorlákssyni:
Lítil stundaklukka með gler fyrir skífunni, og mynd af blómi á glerinu, tifaði í góðri
ró á hillunni yfir rúmi þessarar þögullar konu. Þetta tif gat ofangreindur næturgestur á
Hrísbrú heyrt alla ævi síðan, hvenær sem honum gafst svipstundar tóm til að hlusta inni
sjálfan sig; uns hann hné útaf á þjóðveginum. (bls. 151)
Hin innri rökin ellegar leiðsögn að baki ytri atburðarásar umhverfis kirkj-
una birtast skýrast í kvenhetjum sögunnar tveimur. Hjúið Guðrún Jóns-
dóttir er andstæða Finnbjargar. Hún er karlsterk og unir helzt karlmanns-
verkum. Enga á hún sér fjölskylduna, ógift og öllum óháð. Tungutak henn-
ar — en höfundur nær því snilldarlega — er einfalt og engin tæpitunga, allt
að því gróft en afar áhrifaríkt. Hún talar af kaldri hreinskilni sem slær út í
hótfyndni. Aldrei lætur hún tilfinningar uppi, virðist tæpast fallast á viður-
vist þeirra, og um náungann, einkum karlmennina, talar hún af góðlátlegri
fyrirlitningu.
Kjarninn í skaphöfn Guðrúnar vitrast í innskotinu „af brauðinu dýra“
(11. kap.). Á heimleið til prestseturs með brauð sem bakað hafði verið í
hver þar nálægt villist hún í þoku og finnst uppi á fjöllum þrem dögum
síðar. Mergurinn málsins er að heldur vildi hún svelta í hel en eta af brauð-
inu. Þegar sögumaður undrast svo fráleitt framferði, eru svör hennar bæði
laggóð og viturleg.
- Mað'ur étur nú líklega ekki það sem manni er trúað fyrir burnið gott. Var þér þá
sama hvort þú lifðir eða dóst, bara að brauðið kæmist af, spyr ofangreindur mjólk- og
blekberi. Því sem manni er trúað fyrir, því er manni trúað fyrir, segir þá konan. Spurn-
íng: Getur maður aldrei orðið of húsbóndahollur? Konan spyr á móti: getur nokkur
nokkurntíma verið nokkrum tnír nema sjálfum sér? (bls. 90).
Hluti þessarar röksemdafærslu er af sama tagi og framburður séra Jóhanns
þegar liann segir: „gott kaffi er gott ef það er gott“ (bls. 50). - Af því bara.
Þessari sérstöku gerð niðursoðinnar vizku má finna aðra staði í verkum
103