Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Page 126

Tímarit Máls og menningar
Um bænaskrá bænda, að kirkjan fái að standa, hefur sögumaður þessa at-
hugasemd að gera:
Hvemig sem skilja ber þá byltíng hugarins sem leiðángur Olafs bónda olli í sveitinni,
þá er nokkumveginn ömgt að þar var ekki skynsemi að verki, og því síður trú og allra
síst vom þar hagsmunamál í húfi. Altíeinu er komin upp í mönnum óvissa um hvort rétt
sé að rífa Mosfellskirkju, samfara ótta um að með skjali sem þeir höfðu undirskrifað hjá
séra Jóhanni hefðu þeir afsalað sér höfði sínu sem var höfuð Egils Skallagrímssonar, það
höfuð sem Egill hafði sjálfur keypt sér. (bls. 68).
Hvorki skynsemi, trú né hagsmunir, heldur nýtt tákn falið í því eldra.
Hin táknin benda til þess sama, íslenzkra samkenna, þjóðlegra og sögu-
legra. Bærinn á Hrísbrú hefur staðið á sama stað síðan til forna. Silkihand-
línan fíngerða sem Finnbjörg hjúpar um kaleikinn er frá þjóðskáldinu Jóni
Þorlákssyni komin, og botnlaus keldan fyrir framan hlaðið á bænum, þar
sem kirkj uklukkan lá falin, tengist söguöld næslum eins og fornminjar væru:
Eflaust höfðu hæardymar verið reistar á keldu í fyrndinni, en keldan aldrei verið
ræst burt, eftilvill sakir þess að helgur vættur hafði hygt kelduna fyrir öndverðu. Eftir
að menn höfðu gert sér þarna bú fyrir þúsund árum hafði vatnsaginn undan hlaðstétt-
inni blandast við ýmis þau efni sem eru fylgifiskur manna og búpeníngs. (bls. 27).
En samhengið um aldir kemur skýrast fram í orðum sögumanns um
klukkuna gömlu:
Fróðlegt væri að vita livar svona klukkur hafa verið steyptar síðan fyrir árið 1000.
Eftilvill er klukkan það gömul að þetta var ekki í fyrsta sinn sem hún hafði legið í fjós-
haug í nokkrar kynslóðir; og þessvegna ekki heldur í fyrsta sinn sem komin var til skjal-
anna önnur veröld og aðrir dýrlíngar og önnur trú þegar hún var fest upp aftur. . . . Það
er einginn efi á því að þessi klukka geymir hljóm síðan úr fomöld. (bls. 180).
Þessi ummæli minna á aðra klukku, upphafstáknið í þríleiknum um ís-
landsklukkuna, litlu klukkuna á Þingvöllum sem um var sagt: „Þetta er
klukka landsins“.
Sögusviðið, stílfærðar söguhetjurnar og táknin sameinast í einu heildar-
tákni, sögulegum og þjóðlegum íslenzkum samkennum, liinu eilifa íslandi
sem að hálfu er veruleikur, hálfu draumsýn skálda.
Bókin er viðbót við langa röð verka Halldórs er fjalla um íslenzk efni,
og söguhetjurnar falla inn í auðugt safn íslenzkra manngerða og einstak-
linga sem höfundurinn hefur blásið lífsanda; Salka Valka, Bjartur í Sum-
arhúsum, Ólafur Kárason, Jón Hreggviðsson, Jón Prímus; og allar hinar
116