Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Page 17

hvernig skal þá Ijóð kveða?“
halda því fram að Jóhannes sé hér og nú að búast til stríðs við bragformið,
hann kveður svo sannarlega í vonum annarrar og stærri byltingar. Að
öreigakvæðinu og Sovét-Islandi undanskildum er bókin, Samt mun ég vaka,
með hefðbundnum brag og er stundum brugðið til erlendra, klassískra
hátta, svo sem stakhendu og þríhendu, sem lítið hafði borið á í íslenskum
ljóðum. Og í næstu tveimur bókum, Hrímhvítu móðnr (1937) og Hart
er í heimi (1939), heldur Jóhannes óbreyttri formstefnu og leyfir sér engin
teljandi frávik, þegar undan er skilið Tröllið á glugganum í hinni síðar-
nefndu, og hvað ytri formgerð, braginn sjálfan, áhrærir ríkir óbreytt ástand
í Eilífðar smáblómum (1940) og Sól tér sortna (1945), en að innri gerð
hafa Ijóð hinnar fyrrnefndu nokkra sérstöðu sem staldra þarf við í þessu
yfirliti.
2
Þótt hópur skálda yrki eftir sömu bragreglum og jafnvel þótt allir noti
sama bragarhátt getur formgerð kvæðanna orðið býsna ólík. Á þetta ekki
síst við um byggingu þeirra, umfang og afmörkun. í slíkum efnum hafa
aðferðir skálda og formhneigðir löngum verið mismunandi, svo að greina
má í stórum dráttum tvær stefnur. Onnur beinist að hnitmiðun í formi;
skáldið velur sér afmarkað viðfangsefni og hneppir ljóðið fast að efnis-
kjarna sínum, reifar hann og skýrir í stuttu, markvísu máli. Bygging Ijóðs-
ins er hnituð eftir ströngum kröfum, umfangi þess reistar rammar skorður,
en kapp lagt á merkingarlega fyllingu. Hin formstefnan horfir í gagn-
stæða átt. Ljóðið hverfist ekki í sjálft sig, heldur þenst út frá frumparti
sínum. Ein hugmynd tekur við af annarri; þær hrannast upp og leita skipu-
lags í byggingarmáta sem er af öðru tagi en hnitljóðsins, sem sé opnari,
lausari, formið gefur eftir og rúmar allt það sem skáldinu liggur á hjarta.
Kvæðið getur skipst í meira eða minna sjálfstæða efnisþætti og formleg
afmörkun verið lausleg. Að sjálfsögðu eru slík kvæði gjarnan löng. Form-
gerð af þessu tagi má þegar finna í ljóðum Gamla testamentisins, kjarni
þeirra er boðskapur og ákvarðar hann hina innri formgerð. Þessi víðfeðmi
og spámannlegi Ijóðstíll efldist fyrir áhrif rómantísku stefnunnar og hefur
verið í fullu gildi síðan við hlið hnitljóðsins, sem mótast hafði í öndverðu
af listrænum formkröfum Grikkja. Bæði þessi sjónarmið setja svip sinn
á íslenska Ijóðagerð 19. og 20. aldar. Skáld hugsjóna og hugarflugs, svo
sem Benedikt Gröndal, Matthías Jochumsson og Einar Benediktsson svo
og raunsæisskáld eins og Stephan G. Stephansson og Þorsteinn Erlingsson,
127