Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
Lídía Tsjúkovskaja í bréfi til Solsénítsíns. „Ekki veit ég um neinn rithöf-
und, sem menn hafa beðið meir eftir og geta síður verið án. Framtíðin er
ekki í hættu, ef orðið fær að lifa. Beiskjan í ritverkum þínum særir sál
okkar og læknar hana. Þú hefur gætt rússneskar bókmenntir jötunmætti
á nýjan leik.“ Og lesendur, sem eru órafjarri Solsénítsín, geta tekið undir
þessi orð. Það er enginn hörgull á vel ritfærum höfundum í Sovétríkjunum.
Sumt af ritum þeirra lendir „í skúffunni“, sumu er dreift ólöglega. Og
ýmsar prýðisbækur koma út á ofur venjulegan hátt, án þess að nokkur
hneykslisþefur laði dagblöð heimsins til að fjalla um þær. Þessu verður
ekki í móti mælt. En líklega hefur engum tekizt að losa sig jafnvel við
„dæmisagnastílinn“ og getað rætt á jafnósviknu og hrífandi máli um harm-
leik þann, sem raskað hefur sálarró svo margra sovétborgara, síðan tími
fangabúðanna leið. Er þar aðeins um brot af þjóðinni að ræða? Ekki er
hægt að neita því. Andstalínskir menntamenn, „villutrúarmennirnir“, við-
urkenna, að þeir séu einangraðir í starfi sínu. „Leiðtogarnir hafa af ráðnum
hug reist þagnarmúr,“ skrifar Tsjúkovskaja, „milli þeirra, sem skapa andleg
verðmæti, og hinna, sem þessi verðmæti eru ætluð.“
En sýnir ekki sú staðreynd, að þessum múr er haldið við, hve hræddir
leiðtogarnir eru við að aðrar hugmyndir en þeirra eigin muni breiðast út?
Hér er ekki um það að ræða, hvort viðhorf Solsénítsíns mundu hljóta
stuðning margra, ef leyft væri, að þau kæmu fram hindrunarlaust. Það er
vafamál. Jarðvegur er að vísu til fyrir afturhvarfsdrauma og Slavadýrkun,
hvort sem Solsénítsín sáir þar eða ekki. En hugmyndafræði tækni og frjáls-
lyndis stendur fastari fótum meðal menntaðs æskufólks. Og hollusta alls
þorra almennings við ávinninga byltingarinnar, félagslegur og menningar-
legur árangur þessara stjórnhátta, og það, hve sáttur almenningur er við
þá hugmynd, að framleiðslutækin séu sameign þjóðainnar, — þessi atriði
standa svo djúpum rótum í Sovétríkjunum, að ólíklegt má telja, að nokkur
„andsovétismi“ í þrengsta skilningi orðsins geti gert sér vonir um fylgi
manna. Og andstalínismi virðist ekki vera sú stefna, sem mest ógnar leið-
togunum, að minnsta kosti ekki að því er varðar ungu kynslóðina og þorra
eldri kynslóðarinnar.
Vandi leiðtoganna er sá, að missi þeir úr höndum sér, þótt ekki sé nema
að örlitlu leyti, einokunina á hugmyndum og upplýsingum, eiga þeir á
hættu, að jafnvægi hins ríkjandi þjóðskipulags verði teflt í voða. Ef um-
ræður færu fram fyrir opnum tjöldum um stalínisma og vandamál stjórn-
málanna nú á dögum - og slíkar umræður gætu í fyrstu byggzt á því undir-
188