Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Side 17

Formviljinn
eins og „ólund“ og „lunti“ — en takist manni þetta þó ekki væri nema stund
og stund, fer ekki hjá því að augu manna uppljúkist á ný fyrir því hve snjall
rithöfundur Guðbergur er.
Um stíl Guðbergs má segja að á meðan Pétur Gunnarsson leitast við að
segja mikilvæg sannindi með látlausum hætti reyni Guðbergur að segja
lágkúru og þvætting með skrúðmiklum hætti: „gæfa fylgir gengisfelldri
krónu“, „saman fara síld og lamb á Siglufirði“, „krás er orðin að kúk“,
„aldrei hangir hrein mey lengi á hárinu“ — eru nokkur dæmi úr orðskviða-
safni Leitarinnar að landinu fagra. I bókinni lætur hann sér ekki nægja að
fást við dragúldin mótíf úr ævintýrum og riddarasögum heldur virðir hann
líka gjörsamlega að vettugi eina höfuðkennisetninguna í nútímafagurfræði
skáldskapar: að útskýra aldrei neitt fyrir lesendum heldur fela meiningarnar
í textanum svo hinn virki lesandi hafi ánægju af því að snuðra þær uppi — og
má nærri geta hvort þetta skapraunar ekki bókmenntafræðingunum að fá
svona allt upp í hendurnar. Hann lætur sem sé ekkert tækifæri ónotað til að
hugleiða eðli söguþráðarins og útskýra fyrir lesanda hvers vegna þetta er
látið gerast en ekki eitthvað annað og niðurstaða bókarinnar er margtuggin.
Hann er ekki aðeins að skrifa nútímabókmenntir heldur er samhengið
stærra og um leið bókmenntalegra en svo; hann er ekki síður að skrifast á
við höfunda riddarasagna. Hann valsar um listasöguna þar sem honum
sýnist rétt eins og myndlistarmenn hafa verið að gera undanfarin ár, og líkt
og þeir gerir hann sér far um að brjóta reglurnar.
Hinsegin sögur voru tileinkaðar ástalífi Islendinga og þótti heldur und-
irkoddaleg bók. Leitin að landinu fagra er líka ástarsaga, en mjög siðprúð.
Hún hefst á því að Hugborg og Helgi vinur hennar hanga á löppunum í
bílskúr, rétt eins og Oðinn hékk á vindgameiði á undan Rúnatali Hávamdla;
við þá sjálfstyftun opnaðist honum sýn og hann öðlaðist visku sem því
miður er aðeins talin upp í Rúnatalinu en ekki rakin. Og Hugborgu vitrast
hlutir: hún tekur að skapa, öll sagan gerist í hennar hugarborg meðan Helgi
gegnir statistahlutverki og má ef til vill draga einhverjar ályktanir af því um
kvenlegt eðli sköpunarkraftsins, hér er kveneðlið frumlag en ekki andlag
eins og hjá Guðlaugi.
Og víkur þá sögunni aftur að Kristni E. Andréssyni: endurminningar hans
um störf sín í íslenskri vinstrihreyfingu sóttu sem kunnugt er titil sinn og
réttlætingu á alþjóðlegum samskiptum sósíalistanna til John Donne: Enginn
er eyland. Ekki veit ég hvort ræður tilviljun eða útsmogin hrekkvísi í
einkunnarorðum Leitarinnar að landinu fagra sem er einmitt uppgjör
Guðbergs við þessa hreyfingu og dár um hennar alþjóðasamskipti: þar
stendur að þessi bók sé aðeins ætluð eyjum til lestrar. Og svipaða eyja-
hyggju má greina hjá Einari Kárasyni í Gulleyjunni. Allar persónur þar fá að
143