Tímarit Máls og menningar - 01.05.1986, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
grimmd höfundarins sem flúið er undan í textanum? Er telpan fórnarlamb
stjúpans — eða höfundarins? Er faðirinn kannski fórnarlamb höfundarins?
Hvar er samsömun textans?
VI
Franski sálgreinandinn Janine Chassaguet Smiergel telur að mest áberandi
þátturinn í sálarlífi kvenna sé sektarkennd. I bernskunni flýr stúlkubarnið
hina almáttugu, yfirþyrmandi móður (eða réttara sagt hina dulvituðu
móður-mynd sína, „imago"). Hún festir ást á föðurnum en til að hann sé
verðugur þess að taka við ást hennar verður hann að vera algóður. Stúlku-
barnið setur föðurinn á stall og í sálardjúpunum klýfur hún hvatir sínar —
árásargjarnari þætti þeirra beinir hún að móðurinni/kyni sínu/sér — til-
beiðslunni að föðurnum. Oll menning karlveldisins ýtir undir þessa sál-
fræðimótun og örvar hana. Þegar konur kveða sér hljóðs opinberlega, skara
fram úr, taka við valdastöðum, gýs oft upp óhemjuleg sektarkennd sem þær
vita ekki hvaðan kemur. Ómeðvitað óttast konur að nú vegi þær að hinum
upphafna föður, ógni honum, geldi hann, renni saman við hina óttalegu
frummóður. Þessi sálfræðimótun kvenna getur hamlað þeim ef þær kjósa að
berjast til valda og áhrifa á yfirráðasvæði „föðurins". Samt undirstrikar
Chassaguet Smirgel að hinn upphafni faðir er afar mikilvægur konum sem
vilja verða skapandi listamenn. Sköpunin hefur samkvæmt henni fallíska
skírskotun í dulvitund bæði karla og kvenna og stúlkan sem vill verða
skapandi verður að losa sig frá móðurinni og samsama sig föðurnum eða því
sem hann er fulltrúi fyrir.13
Ef við tengjum þessar kenningar við það sem áður var sagt um barnið sem
er misnotað, má nærri geta að stúlkubarni sem misþyrmt hefur verið af
föðurnum veitist erfitt að upphefja hann nema með mikilli sálfræðilegri
þvingun. Þó að reiði stúlkunnar sé beint inn á við, gegn henni sjálfri, hljóta
tilfinningar hennar til föðurins og fólks yfirleitt að verða afar blendnar.
Fyrir Odipusstigið og á því er tilfinningalíf barna blendið og fullt af
tvískinnungi, þá geta sterkustu andstæður eins og ást og hatur verið jafn
ríkjandi í tilfinningunum til einnar og sömu manneskjunnar. Frumstæð við-
brögð gegn svo erfiðu tilfinningalífi er að kljúfa viðkomandi manneskju í
tvennt, elska aðra og hata hina. Þráhyggja er annars konar varnarviðbragð
við tilfinningalegum tvískinnungi.14
Öll þau mynstur sem hér hefur verið talað um er að finna í frásagnarheimi
Astu Sigurðardóttur. Hinn tilfinningalegi tvískinnungur mætir okkur í
smásögunni Sunnudagskvöld til mánudagsmorguns og í elstu sögunni í
viðbætinum Frostrigningu. í sögunni Draumnum verður tvískinnungurinn
að klofningi; sögumaður horfir á aðra persónu drepa og eyða því sem hún
180