Tímarit Máls og menningar - 01.09.1986, Blaðsíða 64

Tímarit Máls og menningar
aldrei neitt. /. . . / Eg er alltaf litla barnið í hennar augum, hvað ætli hún sé að
tala við svona peð!
— Þú verður bara að segja henni að þú viljir vera með í öllu. Hefurðu sagt
henni það?
— Eins og það þýði eitthvað. Maður á heldur ekki að þurfa að veiða allt
upp úr henni. Hún talar bara við Lása. Mér er alltaf haldið fyrir utan allt. (bls.
160)
Fullorðna fólkið siglir sinn sjó, börnin dingla aftan í og fá engu ráðið hvorki
um hraða né stefnu. Það er ekki fyrr en þau hafa sjálf sannað hvað í þeim
býr að farið er að taka þau gild, — með fyrirvara. I síðustu bókinni brýst
Elías loks út úr einangraðri veröld barnsins og sannar getu sína með hamar
og skrúfjárn. Hann krefst þess að verða tekinn gildur í fjölskyldunni/samfé-
laginu, honum er ekki hjálpað til þess, því síður að hann fái hvatningu.
Mjög algengt hefur verið í barna og unglingabókum að leiða söguhetjur
til þroska í öðru umhverfi en þeirra eigin. T. d. er vinsælt að söguhetjir fari í
sveit, á sjó, í ferðalag o. s. frv. og komi heim reynslu og þroska ríkari,
tilbúnar til að takast á við erfiðari verkefni en áður og búnar að fá
staðfestingu á hvað í þeim býr. Engar slíkar „patent“ lausnir er að finna í
bókum Andrésar. Unglingarnir fá viðurkenningu á tilvist sinni af eigin
rammleik, — í ástarsambandi, eins og Elías Þór. Astin kemur sem uppbót og
örvun, staðfesting á að hann sé einhvers virði. Eða í klíkunni eins og gerist
með Jón Agnar Pétursson í Bara stœlar (1985). Jón Agnar er mesta
veimiltíta, öruggur með sig, linur og huglaus. Hann er nýfluttur til Reykja-
víkur frá Eyjum og hefur verið utanveltu í skólanum. Þegar hann tekur á sig
rögg og sýnir dálítið hressilega stæla rennur hann inn í aðalklíkuna og
hlýtur viðurkenningu allra krakkanna. Með viljann og kjarkinn að vopni
kemst hann það sem hann ætlar sér því eins og hann segir sjálfur í niðurlagi
sögunnar: „Það er það eina sem gildir í þessum heimi. Að vera góður með
sig!“ (bls. 170) Þetta er í rauninni líka lögmálið sem gildir um Elías, þegar
sjálfstraustið vex, vex að sama skapi geta og vellíðan. Elías og Jón Agnar eru
ólíkar persónur þó segja megi að þeir séu báðir dæmigerðir unglingar. Báðir
lenda þeir í kasti við lögguna, Elías fyrir að mála yfir krot á strætóskýli en
Jón Agnar fyrir saklaust innbrot. Heimilisaðstæður þeirra tveggja eru
svipaðar að því leyti að báðir búa við öryggi. Foreldrar Agga virðast samt
mun skilningsríkari en móðir Ella. Það virðist þó ekki skipta megin máli í
þessu tilfelli heldur það að spjara sig og vinna sér álit í félagahópnum. Báðir
enda strákarnir sem dálítið „töff týpur“. Þrátt fyrir sameiginleg einkenni eru
þessi verk á vissan hátt mjög ólík. Umfjöllunin um Elías er alvarlegs eðlis þó
að kímni sé í hávegum höfð. I Bara stælar er meira lagt upp úr fyndni og
spennu en raunsærri frásögn og teflir höfundur þar oft á tæpasta vað, t. d. er
326