Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Page 125

merki að skrásetjari er um leið að leggja
niður fyrir sér merkingu þessara atvika.
Elías skrifaði líka pólitískar ádeilu-
sögur á þessum tvísýnu tímum kalda-
stríðs og hernáms, og sýna þær að ýmsu
leyti vel hvernig tíðarandinn var. Þær
eru sumar hverjar alltof einfaldar, for-
segjanlegar og samtölin stirð. Til dæmis
í sögunni Það var nú þd, sem er ádeila á
tvískinnung, óstöðugleika og hernám.
Þar er ádeilan of augljós, liggur um of í
augum uppi og hangir utan á sögunni í
stað þess að vera ofin saman við eða falla
inn í hana. Betur tekst til í sögu sem
heitir Atökin um Skólavörðuholt og seg-
ir frá leik stráka á því holti fyrir komu
hernámsliðsins. Þar endurspeglar leikur
strákanna heimsveldakapphlaup stór-
veldanna og síðan er það táknrænt að
breska herliðið skerst í leikinn og fer að
sprengja á sama stað, leggur undir sig
strákaheim bernskunnar. Þessi ádeilu-
saga hefur það fram yfir hinar að þar er
sýnt á symbólskan hátt en í hinum er
boðun, sem á köflum verður of einföld
til þess að hitta í mark, verða sterk og
hrífa.
Svipað má segja um sögu sem fjallar
um átök listamanns við umhverfi sitt,
Volaðs vera. Hún ber í sér ýmislegt gott
efni um muninn á vilja og mætti lista-
manna og glímu þeirra við sjálfa sig, og í
þessu tilviki gríðarlega þörf fyrir að öðl-
ast viðurkenningu samfélagsins. En hún
verður of útskýringakennd; höíundur
fer að skýra út fyrir lesanda í stað þess
að flétta það inní söguna.
Frá árinu 1960 og þar í kring eru þrjár
sögur af sérkennilegu fólki; sjálfhverfum
unglingi (Narcissus), spakvitru gamal-
menni í kirkjugarði og ungfrú Petrún-
ellu Patreks. Af þessu þykir mér Narc-
issus best heppnaða sagan vegna þess að
hún stendur fullkomlega undir því sem
Umsagnir um bœkur
hún ætlaði sér; stenst. Henni lýkur höf-
undur svo:
„O, Elías Mar, haltu áfram! Þetta
gæti orðið svo sniðugt upphaf að
skáldsögu í hefðbundnum stíl!“
Hinar persónurnar sem minnst var á
eru of yfirborðskenndar til þess að hrífa
mann, sérstaklega gamalmennið í kirkju-
garðinum sem fer með presta og
menntamannahatur sem er orðin þreyt-
andi klisja fyrir fólk á okkar tíma. Hann
hefur hins vegar í sér ýmsa frumlega
drætti sem hefði mátt dýpka og leggja
meiri rækt við, í stað þess að láta mann-
inn fara með langar ræður. Hér er þó
skylt að minna á að þessi saga er skrifuð
fyrir 27 árum og segir það okkur tölu-
vert um bókmenntalega þróun.
Ekki síst þegar litið er til tveggja síð-
ustu sagna safnsins, sem eru frá 1981 og
1984. Sagan Hinzta vitjun er skrifuð
1981 og fjallar um dauðann á sjúkrahúsi.
Gamall maður fær hugmynd til þess að
létta harðvítugt dauðastríð ungs félaga
síns á sjúkrahúsi, en stúlkan sem það
verkefni var ætlað kemur of seint. Hins
vegar veldur hún óbeinlínis dauða gamla
mannsins. I stað þess að koma til að létta
kvöl, ber hún með sér dauðann. Þessi
saga vottar nokkuð um þá stefnu-
breytingu í skáldskaparlegum efnum
sem mér virðist ljóst af þessu safni að
Elías hefur tekið. Boðskapurinn liggur
ekki eins utan á sögunum, þær verða
dýpri, flóknari og óræðari.
Þetta kemur allt fram í bestu sögunni,
sem jafnframt er sú yngsta; Bið. Þar er
allt óljóst; staður, stund og sögumaður,
hvað gerist og hvað ekki og jafnvel efast
um tilgang þess að skrifa yfirleitt. Sög-
una má lesa á margvíslegan máta; allt frá
því að líta á hana sem minnispunkta
■minnislauss og sáltruflaðs manns eða
TMM VIII
113