Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 26

Árni Bergmann
Vinstrimennskan, sagan og
hrun heimskommúnismans
Það er engin smásögn sem fram er slegið í
fyrirsögn þessarar greinar. Einna líkast því
að opna á þrem gröndum, og eiga kannski
ekki nema fyrir tveim laufum. Enda skal ég
taka það strax fram að ég ætla mér alls ekki
þá dul að ég geri svo miklu efni þau skil sem
vert væri. En samt skal nú sitt af hverju á
blað sett, enda nógur tíminn til að stein-
halda kjafti í gröfinni.
Tilefni greinarinnar er þetta: þegar það
skipulag sem menn kalla flokksræði, sov-
étkommúnisma, ríkiskommúnisma eða
blátt áfram sósíalisma—allt eftir því hvem
menn vilja beija og hverjum hlífa — þegar
það hrynur þá lenda vinstrimenn á Vestur-
löndum í tilvistarkreppu. Menn skilji þetta
rétt: ég á alls ekki við þá fyrst og fremst sem
höfðu haldið sem allra lengst í vonina um
að hinn sovéski Eyjólfur ætti eftir að hress-
ast. Ég á líka við hina, sem kunna að kalla
sig sósíalista eða jafnaðarmenn eða heimil-
isleysingja til vinstri — menn sem um
margt höfðu gagnrýnt „hina sovésku til-
raun“ og afsprengi hennar. Menn sem gátu
að mörgu leyti verið fegnir því, að það kerfi
væri hrunið sem einokaði allt pólitískt og
efnahagslegt vald og vildi leggja undir sig
sjálft orðið sósíalismi um leið. Þessir menn
lentu líka í tilvistarkreppu: Þeir grétu það
þurrum tárum að sovétkommúnisminn
hryndi — vegna þess að hann hafði komið
óorði á sósíalismann, sem var eitt sinn
„samnefnari hugsjóna evrópskrar verk-
lýðshreyfmgar“ eins og Václav Havel hefur
komist að orði. En þeir áttuðu sig ekki á því,
að svo rækilega hafði þessi tegund komm-
únisma breitt sig yfir allt sem sósíalismi
vildi heita, að um stund var eins og allt
drægist niður í þann svelg. Meira að segja
virðulegir sænskir kratar máttu þola glósur
um að þeir hefðu í rauninni verið á hægfara
leið inn í Gúlagið. Jafnvel sú blessun snauð-
um mönnum, sem velferðarríkið norður-
evrópska var og hafði náðst allvíðtæk
þverpólitísk samstaða um, var einnig orðið
torryggilegt.
Þessu ástandi hafa svo fylgt ýmislegar
athugasemdir hér heima fyrir um allsherj-
arskipbrot sósíalisma og vinstrimennsku.
Það er ekki hægt að benda á neina heillega
úttekt í því sambandi, en menn hafa verið
að skrifa og tala í þá veru að sósíalisminn
hafi verið eins og hvert annað kjaftæði, sem
spratt ýmist af öfund í garð hinna ríku eða
af undarlegri og eiginlega óskiljanlegri
þjónustulund við Sovétríkin. Þar með hafi
og andóf margra góðra manna gegn Nató-
pólitík og herstöðvum, sem gjama var háð
24
TMM 1992:4