Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 14

ekki fyrr en síðar, í Frakklandi, sem ég fékk
á tilfinninguna að ég væri tengdur öðrum,
en það var þegar ég las Terra Nostra eftir
Carlos Fuentes. Hvemig má það vera að
maður frá annarri heimsálfu, með ólíkan
feril og menningarbakgrunn, sé að brjóta
heilann um sama fagurfræðilega vandamál-
ið, að láta skáldsögu gerast á mismunandi
tímasviðum, heilabrot sem ég hafði í ein-
feldni minni fram til þessa haldið að ég væri
einn um?
Vonlaust er að skilja til hlítar hvað terra
nostra er, terra nostra Mexíkó, án þess að
lúta yfir tímans bmnn. Ekki sem sagnfræð-
ingur að lesa þar atburðina eins og þeir áttu
sér stað í réttri tímaröð, heldur til að spyrja
sig: hver er í augum manns hin samþjapp-
aða verund hinnar mexíkönsku terral Fu-
entes handsamaði þessa vemnd í formi
skáldsögu-draums þar sem fjölmörg tíma-
skeið skarast í einhvers konar ljóðrænni og
fagurskreyttri yfir-sögu; þannig skapaði
hann eitthvað sem erfitt er að lýsa, og alltént
eitthvað sem aldrei hefur fyrr sést í bók-
menntunum.
Síðast fann ég til þessa sama dulda fagur-
fræðilega skyldleika þegar ég las Veislu í
Feneyjum [1991] eftir Sollers, þessa undar-
legu skáldsögu sem gerist öll á okkar tímum
og er frá upphafi til enda lofsöngur til Wat-
teau, Cézanne, Monets, Tiziano Vecellio,
Picasso, Stendhals, skrifa þeirra og listar.
Og þar á milli koma svo Söngvar Satans
sem birta flókna sjálfsvitund Indverja undir
miklum evrópskum áhrifum; terra non
nostra\ terrae non nostrae', terraeperditae',
skáldsagan skoðarþessa tvístruðu sjálfsvit-
und á mismunandi stöðum á hnettinum í því
skyni að reyna að handsama hana: í Lond-
on, í Bombay, í þorpi í Pakistan, og loks í
Asíu á sjöundu öld.
Það veldur höfundinum ákveðnum tækni-
legum vandamálum að láta sögu gerast á
mismunandi tímasviðum. Hvemig er hægt að
tengja þetta allt saman og skapa heildstæða
skáldsögu?
Fuentes og Rushdie fundu yfimáttúruleg-
ar lausnir. Persónur Fuentes fara frá einu
tímabili til annars og endurholdgast þannig
í sjálfum sér. Hjá Rushdie er það persóna
Gibreels Farishta sem axlar yfimáttúmlegu
tengslin með því að breytast í erkiengilinn
Gibreel, sem aftur á móti verður boðberi
Magúns (sem er skáldsögulegt tilbrigði við
Múhameð).
Hjá Sollers og mér er ekkert yfimáttúru-
legt við þessi tengsl. Hjá Sollers skoða pers-
ónurnar málverk og lesa bækur sem gegna
hlutverki glugga sem veit til fortíðar. í mín-
um skáldsögum kallast fortíð og nútíð á í
gegnum endurtekin þemu og minni.
Er hægt að skýra þennan fagurfræðilega
skyldleika (sem enginn sér og enginn getur
séð) með gagnkvæmum áhrifum? Nei. Með
áhrifum sem við höfum allir orðið fyrir? Ég
sé ekki hver þau ættu að vera. Eða þá,
höfum við andað að okkur sama sögulega
andrúmsloftinu? Getur verið að eitthvað í
sjálfu eðli skáldsögunnar geri það að verk-
um að við stöndum frammi fyrir einu og
sama verkefninu?
Saga skáldsögunnar sem hefnd
gegn mannkynssögunni
Sagan. Geta menn ennþá lotið þessu valdi
sem komið er að fótum fram? Það sem ég
segi er aðeins persónuleg játning. Sem
skáldsagnahöfundi hefur mér alltaf fundist
ég vera hluti af sögunni, jafnvel í henni
miðri, í samræðu við forvera mína og jafn-
vel hugsanlega (en þó síður) í samræðu við
12
TMM 1992:4