Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 15

þá sem á eftir mér koma. Ég er vitaskuld að
tala um sögu skáldsögunnar, enga aðra, og
ég tala um hana eins og ég sé hana. Hún á
ekkert skylt við nauðhyggju Hegels, hún er
hvorki ákveðin fyrirfram né heldur á hún
neitt sammerkt með hugmyndinni um
framfarir. Hún er algerlega mannleg, gerð
af manna höndum, gerð af nokkrum mönn-
um, og má þar af leiðandi líkja henni við
þróun listamanns sem stundum er ofur
hversdagslegur, síðan óútreiknanlegur,
stundum snjall og stundum ekki, og missir
oft af gullnum tækifærum.
Ég er að lýsa því yfir að ég sé fylgismaður
sögu skáldsögunnar, en allar skáldsögur
mínar snúast um óbeit á mannkynssögunni,
þessu ómanneskjulega eyðingarafli sem
enginn vill sjá né heyra, en ræðst inn í líf
okkar og leggur þau í rúst. Þó er ekkert
ósamræmi í þessari tvöföldu afstöðu minni,
því saga mannkynsins og saga skáldsög-
unnar eru tvennt ólíkt. Sú fyrmefnda er ekki
hluti af manninum, henni er þröngvað upp
á hann eins og framandi valdi sem hann
ræður ekkert við, en saga skáldsögunnar
(myndlistarinnar, tónlistarinnar) er sprottin
af frelsi mannsins, af því sem hann hefur
skapað algerlega eftir sínu höfði, af því sem
hann hefur valið sér. Saga listgreinar hefur
merkingu sem er algerlega öndverð við
mannkynssöguna. Saga listgreinar ein-
kennist af því að hún er persónuleg og því
er hún hefnd mannsins gegn hinni óper-
sónulegu sögu mannkyns.
Persónuleg einkenni sögu skáldsögunn-
ar? Er frumskilyrði þess að þessi saga
myndi heild í gegnum aldirnar ekki það að
hún eigi sér einhvem samnefnara sem er
stöðugur og þar af leiðandi óhjákvæmilega
yfír einstaklinginn hafinn? Nei. Ég er jafn-
vel þeirrar skoðunar að þessi samnefnari
verði alltaf bundinn við einstakiinga,
manneskjur, vegna þess að í gegnum sög-
una verða hugmyndir manna um þessa eða
aðra listgrein (hvað er skáldsaga?) og þróun
hennar (hvaðan kemur hún og hvert stefnir
hún?) sífellt metin og endurmetin af hverj-
um listamanni, hverju nýju listaverki.
Merking sögu skáldsögunnar byggist á leit-
inni að þessari merkingu, sífelldri sköpun
og endursköpun hennar, sem varpar sífellt
nýju ljósi á fortíð skáldsögunnar: víst er að
Rabelais kallaði Gargantúa-Pantagrúl
aldrei skáldsögu. Þetta var ekki skáldsaga;
hún varð það með tímanum þegar síðari
tíma skáldsagnahöfundar (Steme, Diderot,
Balzac, Flaubert, Vancura, Gombrowicz,
Rushdie, Kis, Chamoiseau) sóttu innblástur
í hana, sögðu það fullum fetum og felldu
hana þar með inn í sögu skáldsögunnar, og
það sem meira er, viðurkenndu hana sem
homstein þessarar sögu.
Annars hafa orðin „endalok sögunnar"
aldrei nokkurn tíma valdið mér áhyggjum
eða hugarangri. „Mikið væri gott að geta
gleymt henni, henni sem hefur kreist safann
úr þessum stuttu lífum okkar og sóað þeim
í einskis nýt störf, mikið væri indælt að geta
gleymt mannkynssögunni!" (Lífið er ann-
ars staðar). Ef hún á að taka enda (enda þótt
ég eigi erfitt með að ímynda mér in con-
creto þessi endalok sem heimspekingar
hafa svo gaman af því að velta fyrir sér), þá
vona ég að það verði sem fyrst! En ef þessi
sömu orð, „endalok sögunnar“, eru heim-
færð upp á listina, þá tekur hjartað í mér
kipp; ég á afskaplega auðvelt með að
ímynda mér þessi endalok því obbinn af
skáldsagnaframleiðslunni í dag á sér stað
utan sögu skáldsögunnar: játningar í skáld-
söguformi, blaðagreinar í skáldsöguformi,
uppgjör í skáldsöguformi, sjálfsævisögur í
TMM 1992:4
13