Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 70

eftirlíkingu náttúrunnar. Frá hans sjónar-
miði er listin tjáning á tilfinningu, og sú
tjáning getur orðið bæði í hlutlægu og
óhlutlægu formi. Frá sjónarhóli expressjón-
ismans er ekki um neina framþróun að ræða
í listinni, því að baki listaverksins stendur
óhlutlæg tilfinning sem hefur verið gefið
áþreifanlegt form. Listasagan er því ekki
ferli í sjálfu sér, heldur safn einstakra at-
hafna er hafa ekkert innbyrðis samhengi að
öðru leyti en því að ákveðnar tilfinningar
eru meira áberandi eða meira í tísku á ein-
um tíma en öðrum.
Út frá þessari söguskoðun eru fyrirbæri
eins og hið fomgríska hof, rómverska bas-
ilíkan með hvelfingu sinni og gotneska
dómkirkjan þrjár tjáningaraðferðir í bygg-
ingarlist sem endurspegla þrjá heima og
eiga í rauninni ekkert sameiginlegt annað
en það að vera tjáning á samtíma sínum. A
milli þeirra liggur enginn sögulegur, línu-
legur þráður.
Þessi skilningur á listasögunni felur í sér
augljósan galla. Hann býður upp á full-
komna afstæðishyggju, þar sem skorið er á
alla sögulega viðmiðun og mælikvarða.
Afstæðishyggjan leiðir jafnframt til þess
að ekki verður lengur hægt að horfa fram á
sögulega mikil væg verk eða tímamót í lista-
sögunni, hún endar í raun í hreinni lágkúm.
Afstæðishyggjan gerir spuminguna um
framtíð listarinnar óþarfa.
Vilji menn sögulega viðmiðun þarf því
nýjan skilning á sögunni, og þar getur sögu-
speki Hegels komið að liði, segir Danto.
Söguspeki Hegels gengur út frá samfelldri
sögulegri framvindu er stefni til stöðugt
aukinnar þekkingar. Á vissu þroskaskeiði
mannsins gegnir listin mikilvægu hlutverki
í þessari þekkingaröflun, segir Hegel. Þeg-
ar þessari þekkingu hefur verið náð verður
listin hins vegar óþörf. „Spumingin er þá,
um hvaða þekkingu sé að ræða, og svarið
er: þekking á því hvað sé list, hversu fátæk-
legt sem það svar kann að virðast," segir
Danto. Þannig er um beint samband að
ræða á milli eðlis og sögu listarinnar. „Sög-
unni lýkur með tilkomu sjálfsvitundarinnar
eða sjálfsþekkingarinnar, listinni lýkur með
tilkomu eigin heimspeki."
Danto bendir á að hver listastefnan hafi
tekið við af annarri á 20. öldinni, og allar
hafi þær ætlað sér að gefa endanlegt svar
við sömu spurningunni um það, hvað listin
væri í raun og veru. Meginviðfangsefni list-
ar 20. aldarinnar hefur verið að skilgreina
eigin sjálfsímynd um leið og öllum fyrri
skilgreiningum hefur verið varpað fyrir
róða. Danto segir að út frá þessu sé hægt að
líta á listasöguna sem eins konar þroska-
sögu, mótunarsögu manns sem endar með
því að hann öðlast skilning á sjálfum sér eða
fulla sjálfsvitund. En þroskasagan er í raun
líka gmndvöllurinn að hinu mikla heim-
spekiverki Hegels, Fyrirbœrafrœði and-
ans, þar sem söguhetjan er svokallaður
alheimsandi, er gengur í gegnum ólík
þroskastig til sjálfsþekkingar. Endanlegt
markmið heimsandans er samkvæmt sögu-
speki Hegels að öðlast vald á heimspekinni,
og á sama hátt sér hann sögu heimspekinnar
sem sögu er stefni í átt til sjálfsvitundar.
Sem í þessu tilfelli er vitundin um heim-
spekikerfi Hegels sjálfs. Og ef við lítum á
listasöguna sem þyrnum stráða og þjáning-
arfulla þroskasögu í átt til sjálfsvitundar, þá
verður sögulegt hlutverk listarinnar það að
skapa hreina listheimspeki. Auðvelt er að
finna því stað, að þróun myndlistar á síð-
ustu áratugum hafi einmitt snúist um þetta.
Hitt kemur hins vegar meira á óvart að sjá
Giulio Carlo Argan túlka verk Bertels Thor-
68
TMM 1992:4
J