Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 24

sögu evrópsku skáldsögunnar, af formi
hennar og anda, og þær standa jafnvel
furðulega nærri sjálfri uppsprettu hennar
enda er grallaragangurinn í anda Rabelais
gamla hvergi jafn lifandi og í verkum þess-
ara skáldsagnahöfunda sem ekki eru evr-
ópskir.
Þegar Panúrg þykir ekki lengur
fyndinn
Sem leiðir mig í síðasta sinn að Panúrgi. í
Pantagrúli verður hann yfir sig ástfanginn
af konu nokkurri og vill ólmur komast yfir
hana. í kirkjunni, meðan guðsþjónusta
stendur yfir (er þetta ekki hreinasta guð-
last?), klæmist hann villt og galið við hana
(nokkuð sem í Bandaríkjum nútímans
myndi kosta hann hundrað og þrettán ára
tukthúsvist fyrir „munnlega nauðgun“), og
þegar hún þykist ekkert heyra bregður hann
á það ráð að taka tík sem er á lóðaríi og
nudda henni utan í föt konunnar. Þegar
konan gengur úr kirkju koma allir hundam-
ir í grenndinni (sex hundruð þúsund og
fjórtán, að sögn Rabelais) á harðaspretti og
míga utan í hana. Ég minnist þess þegar ég
var tuttugu og fimm ára, í svefnskála verka-
manna, með hann Rabelais minn á tékk-
nesku undir rúminu. Vinnufélagar mínir
voru forvitnir um innihald þessarar þykku
bókar, og ég varð að marglesa söguna fyrir
þá, þannig að brátt kunnu þeir hana utan-
bókar. Enda þótt þeir væru af fremur íhalds-
sömu og sómakæru sveitafólki komnir, fól
hlátur þeirra ekki í sér minnsta áfellisdóm
yfír málglaða nauðgaranum og hlandmenn-
inu; þeir voru stórhrifnir af Panúrgi, svo
hrifnir að þeir fóru að kalla einn félaga
okkar eftir honum; nei, ekki var það neinn
kvennabósi, heldur ungur maður sem var
þekktur fyrir kjánaskap, fyrir að hreykja sér
af því að vera hreinn sveinn og fyrir að þora
ekki að láta sjá sig beran í sturtu. Ég heyri
öskrin í þeim eins og það hefði verið í gær:
„Panúrrkk (þannig báru þeir nafnið fram á
tékknesku), í bað með þig! Annars skrúbb-
um við þig upp úr hundshlandi!"
Ég heyri enn þennan fallega hlátur sem
var að gera lítið úr feimninni í þessum
félaga okkar, en var um leið hlátur einhvers
konar aðdáunar og væntumþykju gagnvart
þessari sömu feimni. Þeir voru hrifnir af
kláminu sem Panúrg laumaði að konunni í
kirkjunni, en jafn hrifnir af því að hún
skyldi refsa honum með því að láta ekki að
vilja hans, rétt eins og þeir hrifust mjög
þegar hún fékk á baukinn þegar hunda-
þvagan meig á hana. Með hverjum skyldu
þeir hafa haldið, félagar mínir hér forðum?
Með háttvísinni? Með dónaskapnum? Með
Panúrg? Með konunni? Með hundunum
sem nutu þeirra forréttínda að fá að míga á
fegurðina?
Kímni: guðdómleg birta sem afhjúpar hið
tvíræða siðferði heimsins og djúpstætt
getuleysi mannsins til að kveða upp dóma
yfir öðrum; kímni: sú ölvun sem helgast af
því hversu allt mannlegt er afstætt; hin sér-
kennilega gleði sem sprottin er af þeirri
vissu að ekkert sé víst.
Mikið kvíði ég þeim degi þegar Panúrg
þykir ekki lengur fyndinn.
Grein þessi birtist fyrst í franska bókmenntatímaritinu
L'Infini í septembermánuði síðastliðnum. Útgáfan hér
í TMM er sú næsta þar á eftir. Tilvitnanir í Söngva
Saians eru fengnar að láni úr þýðingu þeirra Áma
Óskarssonar og Sverris Hólmarssonar (Reykjavík
1989).
Verk eftir Kundera á íslensku:
Óbcerilegur léllleiki tilverunnar (1986), Ódauðleikinn
(1990), Kveðjuvalsinn (1992).
Friðrik Rafnsson íslenskaði
22
TMM 1992:4