Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 18

(100)B(40)A(80)C(40)A(120)B(40)
A (70) C (40) A (40). Það vekur athygli að
hlutar B og C eru allir jafnlangir sem gerir
það að verkum að heildin öðlast reglu-
bundna hrynjandi.
Lína A nær yfir fimm sjöundu hluta skáld-
sögunnar, lína B einn sjöunda hluta og lína
C einn sjöunda hluta. Þessi hlutföll gera það
að verkum að lína A er mest áberandi:
þungamiðju bókarinnar er að fínna í örlaga-
sögu samtímamanna okkar, þeirra Farishta
og Chamcha.
Enda þótt línur B og C séu umfangsminni
er hm fagurfræðilega áhersla skáldsögunn-
ar fólgin í þeim, því Rushdie tókst með
þeim að leysa grundvallarvandamál allra
skáldsagna — þess sem varðar sjálfsvitund
einstaklings (persónu) — á nýjan hátt sem
tekur fram hinum hefðbundnu sálfræði-
skáldsögum: það er ekki hægt að skilja
persónueinkenni Chamcha og Farishta með
því að lýsa sálarástandi þeirra í smáatrið-
um; leyndardómur þeirra er fólginn í því að
tvenns konar menningarsamfélög búa sam-
an í sál þeirra, hið indverska og hið evr-
ópska; hann er fólginn í rótum þeirra, því
þótt þeir hafi verið slitnir upp frá rótum lifa
þær enn innra með þeim. Hvar slitnuðu
þessar rætur sundur og hvað þarf að kafa
djúpt til að snerta sárið? Það er alls ekki
fráleitt að líta ofan í „tímans brunn“ í þessu
sambandi, það augnaráð beinist að kjama
málsins: tvístraðri tilveru aðalpersónanna
tveggja.
Rétt eins og Jakob er óskiljanlegur án
Abrahams (sem að sögn Manns var uppi
mörgum öldum á undan honum) og aðeins
„eftirlíking hans og framhald", þá er Gibr-
eel Farishta óskiljanlegur án Gabríels erki-
engils, án Magúns (Múhameðs), jafnvel
óskiljanlegur án Islamsríkis Khomeini eða
öfgafullu stúlkunnar sem leiðir þorpsbúana
til Mekka, eða öllu heldur út í opinn dauð-
ann. Öll eru þau möguleikar sem blunda í
honum sjálfum og hann þarf að glíma við
þau til að móta sjálfan sig sem einstakling.
í þessari skáldsögu er ekki hægt að velta
upp nokkurri spumingu sem máli skiptir án
þess að líta ofan í tímans brunn. Hvað er
gott og hvað er illt? Hvor þeirra er sá djöfull
sem hinn dregur, dregur Chamcha Farishta,
eða dregur Farishta Chamcha? Var það
djöfull eða engill sem læddi þeirri hugmynd
inn hjá þorpsbúum að þeir ættu að leggja
upp í pílagrímsferð? Þegar þeir drukkna, er
þá um að ræða ömurlegan dauðdaga eða
dýrðlega Paradísarferð? Hver segir það,
hver veit það? Getur verið að þessir erfið-
leikar við að styðja fingri á gott og illt hafí
valdið upphafsmönnum trúarbragða hugar-
angri? Hið hryllilega örvæntingaróp, hið
ótrúlega guðlast sem Kristur framdi, „Guð
minn, Guð minn, hví hefur þú yfirgefið
mig?“, endurómar það ekki í sál hvers ein-
asta kristins manns? Er óvissan sem sjálf
tilvera mannsins byggist á ekki innsigluð í
efa spámannsins, þegar hann veltir fyrir sér
hvor þeirra hafi hvíslað versunum í eyra
hans, guð eða djöfullinn?
í skugga hinna miklu megin-
reglna
Frá því Rushdie skrifaði skáldsöguna Mið-
nœturbörnin, sem hlaut einróma lof á sín-
um tíma (árið 1980), hefur ekki nokkur
maður innan hins enskumælandi bók-
menntaheims andmælt því að hann sé einn
snjallasti skáldsagnahöfundur samtímans.
Söngvar Satans, sem komu út í september-
mánuði 1988, vöktu athygli sem hæfir
miklum höfundi. Bókin var lofuð í hástert
16
TMM 1992:4