Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 42

.. . stökk [þá djöfullinn] eins og hundur upp
í rúmið og fyrst ofan á fætuma og síðan yfir
allan minn líkama með grimmilegri ógn og
skelfmg og setti sínar klær, sem með voru að
fínna sem glóandi nálar, í minn háls svo
hræðilega, eð eg ekki vissi, hvort ég lífí halda
mundi eður deyja ... (54, — innsk. óþ.)
Við nánari skoðun vekur athygli, að það er
ekki aðeins að Jón verði fyrir ásóknum
djöfulsins um það leyti sem hann er trúar-
lega opinn fyrir guði sínum, heldur einnig
og ekki síður þegar hann er staddur í drag-
súgi, nálægt glugga í afhýsum eða úti við:
En s vo bar við sama sunnudagskvöld, að sum-
ir af mínu heimilisfólki minnast þykjast og
fullyrða, að mér gagnaðist síður þar að vera
[þ.e. í baðstofunni] en í nokkmm öðmm stað
innan bæjar, og stundum, er eg þangað gekk,
þóttist eg varla mega mig þar niður setja en
síst nœst glugganum í mínu vanasæti... Þar
í kómum, þeim megin sem það afhúskom
stendur, var eg flatur á bæn liggjandi af djöfl-
inum undirtroðinn svo sem af ólmum manni,
svo að fmna sem af hnjám og hnúum. Og í
annað sinn með sama móti liggjandi, blés
djöfullinn með skelfilegum hvæsum að mínu
hægra eyra, sem að þvísama húskomi horfði,
svo mér gagnaðist ekki lengur í þeim stað bæn
að gjöra ... (56, — innsk. og leturbr. óþ)
Hér er vert að gefa því gaum hver er hinn
vanalegi bænastaður síra Jóns: Sætið næst
glugganum þeim megin „sem það afhús-
kom stendur“. Það má geta nærri hvort ekki
hefur nætt vindstrekkingur um klerkinn þar
sem hann sat fast við óþéttan gluggann,
næst ísköldu afhýsi sem kannski var ekki
svo vindþétt heldur. Að þessu verður nánar
vikið síðar.
En það er ekki aðeins að Jón verði sjálfur
fyrir hremmingunum heldur bregður svo
undarlega við að heimilisfólkið tekur einn-
ig að ftnna fyrir undarlegri líðan. Því er svo
lýst:
En sú aðferð, sem fólkið umkvartaði, var
stundum með fiðringi, dofa, hita og kulda
viðbjóðligum, stundum meir en stundum
minna. Sumir kvörtuðu um bruna um brjóst-
ið, bakið og á ýmsum síðum, sumir um
nístingskulda, sumir um slög yfir höfuðið,
sumirfyrirbrjóstið, sumir um böggul eða bita
í kverkunum, sem færði sig stundum ofan að
bijóstinu; sumar persónur voru slegnar í
ómegin, sumar því nær. Hér að auki: á næt-
umar, hræðilegar fœlur, og að rúmin titruðu
og hristust. (59-60, skál. óþ)
Harður vindur í hægra eyra
Hér er vert að staldra við og hugleiða hvað
það raunverulega var sem fólkið fann fyrir.
Ef við tökum þessa lýsingu og drögum frá
útskýringar Jóns á því hvað olli — hvað
stendur þá eftir? Jú, kuldahrollur, svimi,
brjóstverkur og særindi í kverkum sem
stundum færðu sig ofan að brjóstínu. Yfir-
lið að degi til, skjálftí að nóttu til svo gnast
í rúmbríkum.
I fljótu bragði minna þessar lýsingar mjög
á hefðbundin einkenni kvefpesta sem oft
fylgja inflúensu. En slíkar pestir herja ein-
mitt helst á fólk að haustlagi og í upphafi
vetrar. I læknahandbókinni Barnasjúkdóm-
ar og slys er sýkingu í öndunarfærum svo
lýst að hún „kemur fyrst í nefið, efri hluta
kverkanna og aftan við nefgöngin“.6 Sýk-
ingin getur borist frá nefi og niður í kok með
kyngingarerfiðleikum og sársauka í kverk-
um. „Þá getur sýkingin breiðst út frá kok-
inu, eftir kokhlustínni og upp til miðeyrans
og valdið miðeymabólgu.“ (14) En eyma-
bólga sem er algengur fylgikvilli venjulegr-
ar kvefpestar getur heijað á fólk hvað eftir
annað, „án þess að önnur einkenni fylgi,
einkum á vetuma" (20). Lýsingin á því
þegar djöfullinn hvæsir í eyra séra Jóns,
minnir óneitanlega á einkenni eyrnabólgu:
40
TMM 1992:4