Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 23

og hið miðevrópska ævintýri hennar með
þeim Kafka, Musil, Broch og Gombrowicz.
Ef Evrópa væri aðeins ein þjóð, efast ég
um að saga skáldsögu hennar hefði getað
haldið slíkum lífsþrótti, slíkum krafti og
slíkri fjölbreytni um fjögurra alda skeið.
Það eru sífellt nýjar kringumstæður (með
nýjum tilvistarspumingum) í Frakklandi,
Rússlandi, og síðan í Skandínavíu og í Mið-
Evrópu sem ýttu aftur við list skáldsögunn-
ar, færðu henni nýjan innblástur, opnuðu
henni nýjar leiðir. Rétt eins og saga skáld-
sögunnar vekti hina mismunand hiuta Evr-
ópu upp af svefni á leið sinni frá einum
þeirra til annars, áréttaði sérstöðu þeirra
hvers um sig og lagaði þá um leið að sam-
eiginlegum evrópskum hugsunarhætti.
Það er fyrst á þessari öld sem hið mikla
frumkvæði í sögu evrópsku skáldsögunnar
er tekið utan Evrópu: í Norður-Ameríku á
ijórða áratug aldarinnar, og síðar meir í
Suður-Ameríku. Eftir að hafa notið listar
Patricks Chamoiseau, frönskumælandi
skáldsagnahöfundar ffá Vestur-Indíum, og
þvínæst listar Rushdie, kýs ég að tala al-
mennt um skáldsöguna sunnan þrítugasta
og fimmta breiddarbaugs, um hina suð-
rœnu skáldsögu: nýja, háþróaða skáld-
sagnamenningu sem einkennist af alveg
sérstöku veruleikaskyni sem er um leið
tengt taumlausu ímyndunarafli sem spreng-
ir af sér ramma raunveruleikans.
Allt þetta ímyndunarafl heillar mig án
þess að ég viti fyllilega hvaðan það er ættað.
Frá Kafka? Eflaust. Á okkar öld er það hann
sem gerði hið óraunverulega gjaldgengt í
list skáldsögunnar. Þó er ímyndunarafl
Kafka alls ólíkt ímyndunarafli Rushdie eða
Marquez (Hundrað ára einsemd); þetta
ólgandi ímyndunarafl virðist standa djúp-
um rótum í hinni afar sérstöku menningu
suðrænna landa; til dæmis í þeim bók-
menntum sem varðveist hafa í munnlegri
geymd og lifa góðu lífi enn þann dag í dag
(Chamoiseau segist vera einn hinna kre-
ólsku sögumanna) eða, hvað Suður-Amer-
íku varðar, í barokkinu, sem, eins og
Fuentes minnir gjama á, er miklu skraut-
legra, „villtara“ en í Evrópu.
Eða þá annar lykill: skáldsagan er orðin
suðrœn. Ég er hrifinn af því hvemig Rush-
die lætur hugann reika: Farishta svífur yfir
London og langar að gera þessa kuldalegu
borg „suðrænni“: hann dregur saman helstu
kosti þess að gera hana suðrænni: „. . .
þjóðin tæki sér miðdegishvíld sem fasta
reglu ... nýir fuglar kæmu í trén (ampáfar,
páfagaukar, kakadúar), ný tré yxu handa
fuglunum að sitja í (kókospálmar, tamar-
indtré, fíkjutré með slútandi rótaröngum)
. . . það yrði meiri trúarhiti, meiri pólitísk
gerjun .... vinir fæm að krkja í heimsókn
án þess að gera boð á undan sér, elliheimil-
um yrði lokað, lögð yrði áhersla á stórfjöl-
skyldur, borðaður yrði kryddsterkari matur
. . . Ókostir: kólera, taugaveiki, hermanna-
veiki, kakkalakkar, ryk, hávaði, menning
óhófsins.“
(Menning óhófsins, það er ágætt hugtak;
tilhneiging evrópsku skáldsögunnar á síð-
ustu stigum módemismans: daglegt líf tog-
að og teygt eins og hægt var; hárfín greining
á gráum hversdagsleika innan um gráan
hversdagsleika; skáldsagan utan Evrópu:
samansafn hinna ótrúlegustu tilviljana; litir
á liti ofan. Hætta: leiðindi í allri grámósk-
unni í Evrópu, einhæfni í öllu skrautinu
utan Evrópu.)
Enda þótt skáldsögur þær sem skrifaðar
hafa verið neðan þrítugasta og fimmta
breiddarbaugsins komi Evrópubúum eilítið
spánskt fyrir sjónir, em þær framhald af
TMM 1992:4
21