Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 102

Ritdómar
Viðsnúnings hressandi
hristingur
Þórarinn Eldjárn: Ó fyrir framan. Forlagið 1992. 144
bls.
Og heldurðu að það væri til dæmis ekki
gaman að geta snúið sér við, togað sjálfan sig
upp um kokið og hlaupið svo út um víðan
völl með beinagrindina utan á og öll líffærin
dinglandi í fersku lofti? Heldurðu að það
væri ekki hressandi? (24)
Leikur
Þórarinn Eldjárn er sagnamaður. Hann er einn
fárra íslenskra höfunda sem ekki líta á smá-
sagnagerð sem aukabúgrein til hliðar við skáld-
sagna- og ljóðagerð. Ó fyrir framan er þriðja
smásagnasafn hans. Áður hefur hann sent ffá
sér söfnin Ofsögum sagt (1981) og Margsögu
(1985). Sjö ár eru því liðin frá því Margsaga
kom út en í millitíðinni hefur höfundur sent frá
sér ljóðabækur og eina módemíska skáldsögu,
Skuggabox (1988). Höfundur tekur hér upp
þráðinn þar sem hann slitnaði fyrir sjö árum,
þótt nær væri að segja að þráðurinn hafi aldrei
slitnað því höfundareinkennin eru þau sömu,
lykilorð og umdeild stefnuskrá enn sem fyrr:
húmor. í viðtali í TMM sagði Þórarinn nýlega:
„Mér finnst að skáld geri yfrið nóg gagn með
því að skemmta lesendum sínum“ (1992:2,42).
Leitað er fanga í íslenskri samtíð og sögu, þjóð-
trú og þjóðlegheitum hvers konar. Húmorinn er
sá sami og í eldri smásögunum, og má raunar
segja að höfundur sé samur við sig bæði hvað
varðar stíl og efni. Hér kemur fátt á óvart.
I Ófyrirframan eru fjórtán sögur. Flestar eru
þær uppfullar af ýmiss konar skemmtilegheit-
um, vegir ímyndunaraflsins eru greiðfærir. Þær
mynda ekki eina samhangandi heild að öðru
leyti en því að í flestum ef ekki öllum sögunum
er stundaður sá leikur að setja „ó fyrir framan“
(titillinn er hluti af einkunnarorðum bókarinnar,
sem fengin em úr Bamagullum Jóns Árnason-
ar). Leikurinn felst í einhvers konar viðsnúningi
(samanber klausuna hér að ofan sem tekin er úr
sögunni „Viðsnúnings hressandi hristingur"),
annaðhvort í lífi eða hlutskipti persónanna
sjálfra (samanber til dæmis „Áhrínið“, „Eftir
spennufallið“, „Lúlli og leiðarhnoðað" og
,,Dundi“), ellegar í því að mynd breytist í
ómynd (,,Myndin“). Efni fleiri sagnaer af líkum
toga, svo sem „Saga Svefnflokksins“, sem
stofnaður er sem andóf gegn vökulífinu og „Lit-
ur orða“ um orð sem hafa lit en verða litlaus.
Viðsnúningurinn getur verið hvort tveggja
skapandi og fyndinn, svo sem í sögunni „Mynd-
in“ og í „Viðsnúnings hressandi hristingi" þar
sem stúdentar sýna „grautfúla þjóðháttamynd
um bjargsig“ (24-25) aftur á bak og við það
verður hún fyndin. Vesturíslenski auðkýfingur-
inn Sid Swarfdale orðar þá heimssköpun sem
felst í viðsnúningnum í síðarnefndu sögunni
svo:
100
TMM 1992:4