Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 34

ingar er á átakaáratugnum fyrsta eftir
heimsstyrjöldina mjög upptekið af her-
stöðvamálum og friðarmálum. Þar er póli-
tík ritsins og koma þar margir við sögu,
flestir „menningarvitar". Um leið er Tíma-
ritið sá vettvangur þar sem Jóhannes úr
Kötlum (Anonymus) er að gera byltingu á
sínum skáldskap og hrista af sér þjóðlega
„rósfjötra rímsins", þar vaða uppi „atóm-
skáld“ eins og Hannes Sigfússon og Sigfús
Daðason og Stefán Hörður Grímsson, þar
eru þeir Thor Vilhjálmsson og Geir Krist-
jánsson að byrja að koma á prent og fylgir
öllum þessum mönnum ekki afdalablær
heldur allur gnýr heimslistarinnar eins og
nærri getur. Sigfús skrifar sína frægu grein
„Til varnar skáldskapnum“ — gegn þeim
sem töldu fráhvarf frá þjóðlegri skáldskap-
arhefð eða þá kröfum um baráttugildi
skáldskapar ganga glæpi næst. Það eru
samdar greinar um Éluard og Lorca og
Brecht og Eliot og Thomas Mann. Þorvald-
ur Skúlason og Kristján Davíðsson útlista
fyrir lesendum hvað þeir myndlistarmenn
eru að fara sem skelfdu góðborgara með
Septembersýningum. Og svo mætti áfram
rekja: hópur manna sem í senn voru vinstri-
menn og módemistar og andvígir bæði
Nató og Stalínisma stofna síðan tímaritið
Birting, sem gerir það að einu helsta hlut-
verki sínu að greiða götu nýrra strauma úr
heimslistum hingað. Hvorki Birtingskyn-
slóðin né þeir eldri vom „á móti erlendum
áhrifum" — en þeim var vitanlega ekki
sama hver þau áhrif voru. Þeir skrifuðu
margt gegn því sem seinna var farið að kalla
„lágmenningu" og höfðu þá ekki síst ofur-
vald Hollywoodkvikmynda á hvíta tjaldinu
milli tanna, en það tal var ekki sprottið af
einangrunarhyggju heldur af þeim metnaði
sem vildi ekki sætta sig við sigurför vél-
rænnar afþreyingarframleiðslu.
Vinstrimenn íslenskir em hver öðmm
ólíkir: sumir eru meiri afreksmenn eða
syndaselir en aðrir. En ef við á annað borð
leyfum okkur alhæfingar: þá mega þeir
heita sekir um lengra eða skemmra daður
við „freistingar alræðisins“ eða þá að hafa
ekki barist gegn þeim freistingum af nægri
hörku. Þeir geta hinsvegar státað sig af
drjúgu framlagi til réttindamála alþýðu og
velferðar, sem og til menningarlífs og sjálf-
stæðisumræðu. Vonandi lifir það lengst
sem þeir gerðu einna skást: en það var að
halda fram og setja sinn svip á sæmilega
siðaða þjóðemishyggju. Þjóðemishyggju
af því tagi sem smáþjóð getur illa án verið:
hefur metnað til menningar en stundar ekki
einangrun, gerirhvorki aðþjástafvanmeta-
kennd né fyrirlíta önnur samfélög manna.
Og það var ekki síst hlutverk þeirra í
lífinu að halda uppi því andófí gegn ríkjandi
viðhorfum, sem ekkert þjóðfélag má án
vera. Sýna það áræði sem oftar en ekki
þurfti til að halda fram óvinsælum viðhorf-
um, einhverju því sem síst var þeim til
þægðar sem með völdin fóm á landi hér,
eins og Steinn Steinarr kvað. Þörfm fyrir
jafnaðarviðleitni dettur ekki upp fyrir eins
og áðan var sagt. Og enn síður þörfin fyrir
„öðmvísi hugsun“, fyrir sæmilega upplýst
andóf sem er salt og krydd samfélagsins og
forsenda fyrir því að málfrelsi og lýðræði
rísi undir nafni, koðni ekki niður í einhverri
nýrri og sljórri einstefnu þar sem sérgott
fjármagn hefur gerst svo öflugt og útsmog-
ið vald í samfélaginu að það þykir stórtíð-
indum sæta ef einhver þorir öðm en að
flaðra upp um það.
32
TMM 1992:4