Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Blaðsíða 32

skuld engan einokunarrétt á því sem gert
var til að rétta hlut þeirra sem höllum fæti
stóðu í samfélagsbrekkunni, en þeir áttu þar
mikinn og merkilegan hlut að máli — sá
sem lætur sér sjást yfir það fer villur vegar
og endar í sögufölsun. Það er líka á þessum
vettvangi sem alltaf verður nokkur „eftir-
spurn eftir róttækni“ ef svo mætti segja. Nú
um hríð hefur hægrisveifla í okkar heims-
hluta lamað þá jafnaðarstefnu sem velferð-
arkerfið skapaði og víða breikkar á ný gjáin
milli þeirra sem eiga lönd, fyrirtæki og
verðbréf og hinna sem fæst eiga. Svo mjög
reyndar, að þegar óeirðir urðu í blökku-
mannahverfum Los Angeles fyrr á þessu ári
sá jafnvel Morgunblaðið ástæðu til að vara
í fréttaskýringum við þeim skorti á velferð-
arkerfí, félagslegu öryggisneti, sem veldur
miklu um að bandarísk stórborg breytist
skyndilega í blóðugan vígvöll — og spyija
í leiðinni: er ekki eitthvað í þessum dúr að
gerast á íslandi nú?
Sjálfstæðið og menningin
Og svo eru það sjálfstæðismálin og menn-
ingin.
íslensk vinstrihreyfing hefur verið mjög
þjóðemissinnuð, svo mjög reyndar að ýms-
um marxistahópum hefur þótt meira en nóg
um. Þessi vinstriþjóðemishyggja var eins
og allir vita tengd andófi gegn þeim banda-
rísku herstöðvum, sem upp var komið í
þrem áföngum hér á landi á ámnum 1946,
1949 og 1951, og náði vissulega langt út
fyrir raðir eiginlegra rauðliða — ekki síst
til þeirra sem að sér létu kveða í menning-
arlífi.
Nú upp á síðkastið hefur því verið haldið
fram (ekki síst í Morgunblaðinu) að enda-
lok kalda stríðsins sýni, að þeir sem í þessu
Andófið varð til vegna þess
fyrst og fremst að mjög drjúg-
ur hluti þjóðarinnar og þá
ekki síst menntamanna vildi
ekki sœtta sig við fráhvarf
frá þeim hugmyndum um
sjálfstœtt Island sem vöktu
fyrir mönnum þegar landið
varð lýðveldi 1944.
andófi stóðu hafi haft rangt fyrir sér, vafstur
þeirra hafi verið óþarft eða beinlínis skað-
legt. Eitthvað væri til í þessari kenningu ef
átökin um herstöðvamar hefðu staðið um
það hvort risaveldið hefði haft betri málstað
í því kalda stríði sem varð til þess að hér
risu herstöðvar. Vitanlega bám menn risa-
veldin saman, en þeir sem andófi héldu uppi
gegn herstöðvapólitík gerðu það ekki
vegna þess að þeir tryðu á það að Sovétríkin
værru skárra stórveldi en Bandaríkin (þótt
allnokkrir héldu það reyndar). Andófið
varð til vegna þess fyrst og fremst að mjög
drjúgur hluti þjóðarinnar og þá ekki síst
menntamanna vildi ekki sætta sig við frá-
hvarf frá þeim hugmyndum um sjálfstætt
Island sem vöktu fyrir mönnum þegar land-
ið varð lýðveldi 1944. Og þetta andóf setti
mikinn svip á greinaskrif Halldórs og Þór-
bergs, skáldskap Snorra Hjartarsonar, Jó-
hannesar úr Kötlum, Ólafs Jóhanns og ótal
fleiri, vegna þess að þessir menn allir höfðu
raunverulegar áhyggjur af „landi þjóð og
tungu“, af afdrifum sjálfstæðis og menn-
ingar í þeim djöfulgangi sem kalda stríðið
var. Þeir sem ferðinni réðu í stjómmálum
og áróðri reyndu frá upphafi að gera hvern
30
TMM 1992:4