Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Síða 49

Bergljót S. Kristjánsdóttir
„að skrælast áfram á makaríni“
Um afstöðu Halldórs Laxness til
bókmennta um miðja öldina
Er Halldór Laxness horfinn frá róttækri þjóðfélagsgagnrýni á fimmta
áratug aldarinnar? Hér er leitast við að svara því, og telur höfundur að svo
hafi ekki verið; þetta megi sjá meðal annars í umræðu hans um raunsæi
í skáldskap. Halldór andmælti því að form væri notað sem mælikvarði á
raunsæi og taldi það frekar felast f „tryggð við ákveðinn veruleika".
Makarín og raunsæisskortur
Á árum seinni heimstyrjaldarinnar skrifaði
Halldór Laxness margt um landbúnaðar-
mál.1 Honum þótti íslenskur landbúnaður
illa skipulagður, búin alltof smá og kjör
einyrkja og vinnufólks afar rýr. Hann taldi
einnig einföldustu landbúnaðarafurðir of
dýrar og þær í ofanálag gjarna illfáanlegar
en óætar þær sem þó fengust. „Það er aum
þjóð sem verður að skrælast áfram á mak-
aríni og denatúraliséruðu kjöti“2, segir hann
og telur að íslendinga bíði ekki annað en
„hlutskipti nýlenduþjóðar“, gjörbreyti þeir
ekki skipulagi landbúnaðarins og taki upp
ný vinnubrögð.3
Ein af skýringunum sem Halldór gefur á
ástandinu í landbúnaðarmálum er að Is-
lendingar hafi aldrei beinlínis verið raun-
sæismenn þó að þá hafi alltaf langað til að
vera skynsamir; „við leggjum niður kom-
rækt Hlíðarendabóndans í reyndinni," segir
hann, „en bætum okkur hana upp í draumi
með söngnum af atgeiri riddarans.“4
Þessi orð lætur hann falla við lok 4. ára-
tugarins en hér langar mig að ræða um
afstöðu hans til bókmennta og lista á
fimmta áratugnum og við upphaf hins
sjötta, ekki síst með tilliti til breytinga sem
verða á tækni í sögum hans. Þessu sinni
mun ég einkum halda mig við greinar hans,
ritgerðir og fyrirlestra en víkja aðeins lítil-
lega að skáldsögum hans.
Ný frásagnartækni
Flestir munu á einu máli um að tækni í
skáldverkum Halldórs sé önnur á fimmta
áratugnum, þ.e.a.s. frá og með Islands-
klukkunni, en á hinum fjórða. Menn hafa
einatt litið svo á að í sögum hans á þessu
skeiði mætti sjá þróun frá „huglægni" til
„hlutlægni“ sem ætti m.a. rætur sínar að
rekja til síaukins áhuga hans á íslenskri
TMM 1992:4
47