Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.12.2014, Page 54

Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.12.2014, Page 54
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.12. 2014 Menning A llt breytist. Einnig Vesturbærinn. Einnig við sem hverfum með bænum okkar inn í hvítt mistur tímans sem á eftir að leys- ast uppí minningum þeirra sem á eftir okkur koma. Þannig hefst ný skáldsaga Matt- híasar Johannessen, Sögur úr Vest- urbænum. Í ljóðrænni og hrífandi frásögninni hefur ungur drengur orðið og fjallar um heiminn sem hann ólst upp í fyrir miðja síðustu öld. Þegar ég hitti Matthías að máli á Mímisbar Hótels Sögu, þar sem honum finnst gott að hitta fólk því staðurinn minnir hann á útlönd, spyr ég: hver er þessi drengur sem segir frá? „Þessi drengur er fæddur og al- inn upp í Reykjavík. Umhverfi hans er Vesturbær Reykjavíkur og sag- an byrjar milli kreppunnar og síð- ari heimsstyrjaldar. Hann er svampur sem sogar í sig allt mögu- legt úr umhverfinu,“ segir Matt- hías. „Ég veit hvers vegna þú spyrð að þessu – þú heldur að þetta sé ég en að sjálfsögðu er þetta ekki bara ég. Við getum tekið líkingu: Ef ég byggi timburhús, þá hegg ég skóg og nota í það tré. En það er ekki þar með sagt að þetta hús verði tré, eða skógur; þetta hús verður timburhús. Þannig upplifir þessi drengur umhverfi sitt sem timbur- hús en ekki sem gamlan raunveru- leika skógarins. Allt í kringum hann verður að skáldskap, skáld- skap sem á rætur í veruleika, því öll bókin er einskonar ritstýrð sagnfræði – hún er ekki veruleikinn sjálfur heldur sá skáldskapur sem þessi drengur vinnur úr og segir frá sem fréttir úr umhverfi sínu.“ Matthías þagnar en bætir svo við að vitaskuld sé hann sjálfur þarna á næstu grösum. „Höfundar eru það alltaf. Sama hvað þeir segja.“ Óbyggður Vesturbærinn Margar persónur koma við sögu, fjölskylda drengsins sem og raun- verulegt fólk úr sögunni eins og Ásmundur Sveinsson og Stefán frá Möðrudal, sagt er frá sumarævin- týrum unglings á fraktskipi og á bresku býli, frá dátum og skáldum. Þá eru athafnamennirnir Björn og Jósep sínálægir í sögunni sem hyll- ir þennan hluta borgarinnar, Vesturbæinn. „Já, þetta er mitt svæði,“ segir Matthías. „Rótin er í Vesturbæ Reykjavíkur. Ég þekki þennan bæ mjög vel og hef alist upp með hon- um. Eða kannski hefur hann alist upp með mér … Fyrir mér er hann einhverskonar skáldskapur úr reynslu þessa drengs. Vesturbærinn hefur komið víðar fyrir í mínum ljóðum og sögum, til dæmis í ljóðabókunum Dagur ei meir og Morgunn í maí, þær eru sprottnar úr þessu umhverfi. Líka skáldsögurnar Hann nærist á góð- um minningum og Vatnaskil. Þetta umhverfi skáldskaparins er vissu- lega mitt umhverfi hér í Vesturbæ Reykjavíkur. Það er svo margt og mikið sem gamla Reykjavík hefur upp á að bjóða og ég hef ekki séð mikið af skáldskap um hana. Mér finnst til dæmis alltof lítið gert í dag úr gömlum höfundum á borð við Einar H. Kvaran, sem skrifaði Reykjavíkursögur, og manni eins og Jóni Trausta sem skrifaði að mínu mati heimsbókmenntir á sín- um tíma úr ýmsum efnivið og þá ekki síst úr Skaftáreldum.“ – Lesandinn finnur vel að höf- undurinn nýtur þess að skrifa text- ann, að fara í þetta ferðalag sem liggur aftur í tíma bernskunnar. „Já. Það er eitthvert ljóðskáld í þessu og ég hef reynt að vanda prósann,“ svarar Matthías. „Ég man eftir Reykjavík þegar maður kom upp að Landakoti og horfði vestur yfir það sem voru græn heimatún og einhverskonar bæir. Allur Vesturbærinn var þá í raun og veru óbyggður. Ég var fæddur á Ásvallagötu 10 og bý enn á þessu svæði. En sleit barns- skónum við Austurvöll þar sem amma mín átti Kirkjustræti 10. Því húsi hefur nú verið breytt í skrif- stofur fyrir Alþingi og þar eru eng- in ummerki um þá tíma.“ Gott kompaní fyrir mig Eins og Matthías segir þá hefst sagan á fjórða áratug liðinnar ald- ar. „Þá var mikið að gerast í lífinu,“ segir hann. „Veröldin í sögunni er eins og líf drengsins sjálfs, hún á sínar góðu jákvæðu hliðar og jafn- framt þær dekkri. Við þessar tvær veraldir er þessi drengur að berj- ast. Hann er eiginlega barn tveggja veralda. Sem er að sjálfsögðu erfitt. En hann býr til allar persónurnar sjálfur, segir til um hvernig hann vill segja söguna og persónurnar sem vaxa inn í þessa veröld hans eru búnar til úr ýmsu fólki sem hann hefur kynnst. En að mestu eru þetta persónur sem heyra und- ir skáldskap hans sjálfs en ekki endilega veröldina eins og hún er.“ Matthías vefur frásögnina á at- hyglisverðan hátt; heimur drengs- ins er í forgrunni, þá sögur um Björn og Jósep, hann veltir fyrir sér heimspeki, fagurfræði og skáld- skap og birtir ennfremur ljóð í mörgum kaflanna. „Rétt eins og í Íslendingasög- unum,“ segir hann um ljóðin. „Sá sem ekki skilur það að Íslend- ingasögurnar eru byggðar upp með ljóðum er ekki vel að sér í þeim. Þetta er arfur sem mér finnst gríð- arlega interessant að varðveita, því það veldur því að ljóðskáldin reyna að skrifa sögur ekki síður en prósa- höfundarnir.“ Og Matthías segir, þegar hann er spurður, að hann hafi verið lengi með þessa bók í smíðum. „Ég lauk við söguna í Edinborg þegar ég heimsótti Ingólf son minn en hann býr þar. Þá tók ég hand- ritið með mér og snarbreytti lok- unum. Þau eru núna eins og ég vil hafa þau. Ég var hættur að vera á mark- aðinum, var orðinn hálfþreyttur á honum en ákvað að vera á netinu. Ég hef látið vini mína á Skólavefn- um fá handritin mín. En Bjarni Harðarson útgefandi komst í þetta handrit áður en það fór út á netið og óskaði eftir því að fá að gefa það út. Mér fannst það heillandi æv- intýri að einhver óskaði eftir ein- hverju sem ég gerði, svo ég sagði við Bjana að hann mætti hafa það eins og hann vildi. Þeir á Skóla- vefnum voru líka ánægðir með það enda eru hugsjónamenn þarna á ferð. Og gott kompaní fyrir mig.“ Ljóðlist eins og fuglar á tré – Ég undraðist löngum hvernig þú fórst að því í annasömu starfi á Morgunblaðinu að ná alltaf að halda áfram að skrifa samtímis þín- ar persónulegu bækur. Nærð þú nú annarskonar einbeitingu við skrift- ir? „Já, þetta gefur breyst. Meðan ég var blaðamaður hafði ég mjög góða ritara sem aðstoðuðu mig við skáldskapinn. Ég er þakklátur þeim konum sem hafa verið ritarar mínir á Morgunblaðinu. Þær styttu mér leið. Og gerðu mér kleift að vinna tvöfalt starf. Við nefndum Íslendingasögurnar áðan og ég er þeirrar skoðunar að þær hafi orðið til vegna ritaranna ekki síður en höfundanna! Frá 2001 hef ég unnið allar mín- ar bækur sjálfur, frá byrjun til enda. Nú get ég ekki skrifað eins mörg handrit og í gamla daga, því þá var auðvelt að láta leiðrétta þau. Nú verð ég að skila færri upp- köstum og einbeita mér að vélrit- uninni ekki síður en hugsuninni. Það eru meiri átök. Það er hægt að vinna prósa á þennan hátt en ekki ljóðlist. Ljóð- listin kemur eins og fuglar á tré og það þarf að vinna hana til hlítar en prósi kemur með allt öðrum hætti. Ég hef alltaf skrifað uppkast að því sem ég hef skrifað, einnig sam- tölum í Morgunblaðið. Þá skrifaði ég stundum tvö eða þrjú uppköst þar til ég var orðinn ánægður. Það hafa verið sömu vinnubrögð með skáldsögurnar og ljóðin, ég hef margskrifað þetta – en það var vissulega auðveldara þegar ég hafði ritara, en nú er ég sjálfur að stússa í þessu, gamall maður með gamla putta,“ segir hann og brosir. Hernámsárin uppeldistæki – Saknar þú þessa tíma sem þú segir frá í bókinni? „Bæði og. Hann er mjög langt frá okkur. Kjarval sagði einu sinni að með sínum aðferðum væru kaþólikkar að búa til fullorðið fólk úr börnum í fermingunni. Ég segi eiginlega það sama. Þetta umhverfi mitt á þess- um árum var tilraun til að búa til fólk úr ungmennum. Þetta er part- ur af mér og ég get ekki skilið hann frá mér. Sérstaklega hernámsárin. Þau voru gríðarlega áhrifamikið uppeld- istæki. Einn góðan veðurdag urðu menn alheimsborgarar og sauð- skinnsskórnir voru úr sögunni. Fram að því var lífið framhald af öldunum á undan. En þarna varð bylting.“ – Bylting sem hlýtur að hafa ver- ið afar merkilegt að upplifa, eins og vel má finna í sögunni. „Já, bylting sem hjálpaði manni að vaxa inn í nútímann. Ég verð að viðurkenna það, þó ég hafi aldrei verið byltingarsinnaður …“ Matt- hías glottir og bætir við: „En arfleifðin, sem er okkar heimsmenning, lifði af. Ef við glöt- um henni, úr því sem komið er, þá verðum við óþjóð en ekki þjóð.“ NÝRRI SKÁLDSÖGU MATTHÍASAR JOHANNESSEN, SÖGUR ÚR VESTURBÆNUM, ER LÝST SEM SKÁLDSKAP Í ÞOKU MINNINGA Skáldskapur úr reynslu drengs „ÉG ÞEKKI ÞENNAN BÆ MJÖG VEL OG HEF ALIST UPP MEÐ HONUM,“ SEGIR MATTHÍAS JOHANNESSEN UM SÖGUSVIÐ NÝRRAR BÓKAR SINNAR, SÖGUR ÚR VESTURBÆNUM. „ÞAÐ ER SVO MARGT OG MIKIÐ SEM GAMLA REYKJAVÍK HEFUR UPP Á AÐ BJÓÐA.“ Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is „Ég hef margskrifað þetta – en það var vissulega auðveldara þegar ég hafði ritara, en nú er ég sjálfur að stússa í þessu, gamall maður með gamla putta,“ segir Matthías Johannessen brosandi um ritun bóka sinna. Morgunblaðið/Kristinn * En arfleifðin,sem er okkarheimsmenning, lifði af. Ef við glötum henni, úr því sem komið er, þá verð- um við óþjóð en ekki þjóð.

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.