Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.12.2014, Síða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.12. 2014
Tónlistarfólkið Svavar Knútur Kristinsson,
Hjalti Jónsson og Lára Sóley Jóhannsdóttir
kemur fram á þrennum tónleikum á
Norðurlandi næstu daga. Hyggjast þau
flytja hugljúf og falleg jólalög, mörg hver í
nýjum útsetningum flytjendanna þriggja og
sjá þau jafnframt alfarið um allan hljóð-
færaleik.
Fyrstu tónleikarnir verða í menningar-
húsinu Bergi á Dalvík á morgun, sunnudag,
klukkan 16. Gestur þeirra tónleika er
söngkonan Kristjana Arngrímsdóttir.
Klukkan 20.30 sama dag koma þremenn-
ingarnir fram í Húsavíkurkirkju og síðustu
tónleikarnir verða í Blönduóskirkju á
mánudagskvöldið klukkan 20.
SVAVAR, HJALTI OG LÁRA SÓLEY
FYRIR NORÐAN
Lára Sóley Jóhannsdóttir kemur fram á tónleik-
unum með Svavari Knúti og Hjalta Jónsssyni.
Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
Söngsveitin Fílharmónía kemur fram á tvennum
jólatónleikum í desember, þeim fyrri í kvöld.
.
Fyrri jólatónleikar söngsveitarinnar Fílharm-
óníu verða í Háteigskirkju í dag, laugardag, og
hefjast klukkan 20.
Á jólatónleikunum í ár flytur kórinn íslensk
og erlend jólalög í bland við aðra hátíðlega
tónlist. Kórinn fær nú sem endranær eð-
altónlistarfólk til liðs við sig á jólatónleikum.
Einsöngvari með kórnum á hvorumtveggju
tónleikunum er tenórinn Elmar Gilbertsson
sem sló í gegn í óperu Gunnars Þórðarsonar,
Ragnheiði. Meðleikari á hörpu er Sophie
Schoonjans, Magnús Ragnarsson stjórnar.
Seinni jólatónleikar Fílharmóníu verða í
Kristskirkju við Landakot 29. desember kl. 20.
SÖNGSVEITIN FÍLHARMÓNÍA
JÓLATÓNLEIKAR
Helgi Þorgils Friðjónsson
myndlistarmaður opnar á
sunnudag klukkan 17 sýn-
ingu í Gallerí Skilti, Duggu-
vogi 3. Sýninguna kallar
Helgi „Upplýsingin spegl-
ast í augunum“.
Gallerí Skilti er sýning-
arrými utan á og inni í húsi
Birgis Snæbjörns Birgis-
sonar myndlistarmanns og
Sigrúnar Sigvaldadóttur hönnuðar og hafa ís-
lenskir og erledir listamenn sett þar upp
verk á síðustu árum.
Samtímis verður fagnað útgáfu nýrrar bók-
ar eftir Helga Þorgils er nefnist „Menning-
arferð frá R. til N. til Namibíu og aftur til R.“
Verkið á sýningunni sem og bókin fjalla um
menningarferð listamannsins til Namibíu fyr-
ir ári en honum var boðið af þýska ríkinu.
Bókin er sambland af bók og myndverki og í
íbúð listamannanna gefur að líta málverk á
viðarkubbum, sem eru sýnd sem skúlptúrar.
SÝNING Í GALLERÍ SKILTI
HELGI Á SKILTI
Helgi Þorgils
Friðjónsson
Þetta er ástríða. Það var hugsjónavinna að gera þessabók,“ segir Finnbogi Jónsson frá Skálmarnesmúla,ritstjóri og aðalhöfundur hins afar veglega Vest-
fjarðarits IV er nefnist Hjalla meður græna – Austur-
Barðastrandarsýsla 1900-2012. Bókin er alls 624 blaðsíður
og með yfir eitt þúsund ljósmyndum. Þegar Finnbogi er
spurður um ástæðu þess að hann réðst í þetta mikla og
metnaðarfulla verk segir hann að árið 1989 hafi komið út
ágætlega ítarlegt ábúendatal um héraðið en sér hafi þótt
myndirnar í því fáar.
„Ég fór í framhaldi af því að safna saman myndum og
upplýsingum úr héraðinu,“ segir hann. Finnbogi fékk sér
góða ljósmyndavél árið 1995 og byrjaði að mynda bæina í
sýslunni. Hugsaði sér kannski að skrifa um svæðið einhvern tíma en
ekki á þennan hátt. Síðan 2004 hefur hann skrifað talsvert í Árbók
Barðastrandarsýslu. Það varð vafalaust til að Birkir Friðbertsson,
formaður Útgáfufélags Búnaðarsambands Vestfjarða, réð Finnboga
til þessa verks sumarið 2012.
„Ég ek oft vestur og hef tekið myndir í leiðinni, er uppalinn þarna,
á Skálmarnesmúla. Við Þuríður Kristjánsdóttir kona
mín, sem hefur unnið verkið með mér á öllum stigum,
erum mikið þarna á sumrin, erum þar með sumarhús.“
Augljóst er að mikil vinna og alúð hefur verið lögð í
myndatökurnar í áranna rás. Síðan hefur Finnbogi þurft
að leggjast í grúsk til að ná í allar þessar upplýsingar
um jarðir og ábúendur. Í hverju fólst það helst?
„Til var grind að ábúendatali, tekið saman af Haraldi
Þorsteinssyni. Ég þurfti að nýta mér söfnin og grúska á
netinu. Þjóðskjalasafnið og Þjóðarbókhlaðan geyma miklar
heimildir, auk þess sem ég heimsótti ættfræðiþjónustu
ORG, ljósmyndasafn Þjóðminjasafns og fleiri. Svo átti ég heilu stafl-
ana af skjölum. Eftir að börnin fluttu út lagði ég eitt herbergið undir
staflana, nú er ég að tína úr því og laga til eftir þessa vertíð,“ segir
Finnbogi og brosir.
Jarðirnar sem koma við sögu eru rúmlega níutíu talsins en Finn-
bogi segir þó að það fari eftir því hvað sé talið. „Sum kotin voru svo
BÓK UM AUSTUR-BARÐASTRANDARSÝSLU
Hugsjónavinna
skilar sér í bók
Höfundurinn, Finnbogi Jónsson, ungur á Allis-Chalmers,
fyrstu dráttarvélinni sem kom á Múlanesið, árið 1952.
„ÞETTA ER MIKIÐ ÁHUGAMÁL,“ SEGIR FINNBOGI
JÓNSSON FRÁ SKÁLMARNESMÚLA UM SKRIFIN.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Menning
Ég hugsaði þetta í upphafi alls ekki semævisögu heldur fyrst og fremst semveraldarlýsingu. Ég vildi lýsa þeirri
veröld sem ég fæddist inn – síðasti hlutinn
er lýsing á veröldinni sem maður deyr frá.
Það er lýst breytingunni sem verður á ver-
öldinni á einum mannsaldri,“ segir Valgarður
Egilsson, læknir og skáld, um nýja bók sína,
Steinaldarveisluna. Í henni eru spunnir
þræðir um fólk og landslag í héruðum á
skaganum austan Eyjafjarðar, þar sem höf-
undurinn sleit barnsskónum. Sum byggð-
arlög eru komin í eyði fyrir löngu. Saga Val-
garðs sjálfs er límið í frásögninni en hann
kemur víða við og segir frá fólki sem og
hugmyndum um lífið.
„Seinni hluti bókarinnar er að hluta til við-
vörun til mannkyns, að fara nú ekki illa með
þau heimkynni sem maðurinn á,“ segir hann.
„Ég vann sjálfur við mengunarfræði í Lond-
on í gamla daga og það gaf mér innsýn í þau
mál. Ég hef miklar áhyggjur af ástandinu í
þeim efnum. Mengun getur valdið sjúkdóm-
um og ef við erum í óhreinu umhverfi fæðast
ekki jafn heilbrigð börn og ella …“
Valgarður fjallar talsvert um þann for-
vitnilega heim sem hann fæddist inn í og
hefur breyst gríðarlega mikið.
„Óheyrilega mikið, já. Ég velti mörgu þar
fyrir mér, eins og uppeldisaðstæðum. Ég
segi frá því að ég kom fullorðinn maður til
Kína og þar var okkur sýndur leikskóli. Í því
landi hefur hvert barn kannski sex eða sjö
fermetra að leika sér á, í æsku höfðum við
heila 400 ferkílómetra fyrir norðan. Heilan
skaga og nutum þess óspart.“
– En þrátt fyrir allt þetta pláss fór sá
skagi í eyði, þar var ekki framtíð fyrir fólkið.
„Nei, síldin og seinna stríðið olli því að
fólk flutti og yfirgaf þessar gömlu byggðir.
Síldin gaf peninga og stríðið gaf bæði tækni
og peninga og þetta skýrir hvers vegna fólk-
ið flutti. Frá náttúrunnar hendi eru dálítið
erfiðar aðstæður þarna, það kom aldrei veg-
ur í Fjörður né sími, og varla að hjólið kæmi
þangað. Reyndar kom útvarp fljótlega eftir
1930.“
Hvert er hann að fara þegar hann talar
um steinaldarveislu? Er það samtíminn?
„Að baki heiti bókarinnar er eitilhörð
erfðafræði. Á þúsund árum breyttist mað-
urinn ekki neitt erfðafræðilega, á fimm þús-
und árum praktískt talað ekki neitt heldur.
Með öðrum orðum erum við eins og steinald-
armenn að erfðum. Sem sé erum steinald-
armenn.
Svo getum við sagt að steinaldarmenn
ákváðu að halda mikla veislu sem stóð í
svona þrjú hundruð ár og nú eru sum veislu-
föng á þrotum. Þá á ég við lúxusinn síðustu
aldir hjá sumum þjóðum.“
Þessar byggðir byggjast aftur
Þegar Valgarður er spurður að því hvort
horfa megi á líf og dauða byggðanna fyrir
norðan sem hann skrifar um, sem táknmynd
hins stóra heims, segir hann: „Ekki endilega.
Þessar byggðir fara í eyði af allt öðrum
ástæðum. Fólkið sótti í léttara líf, það hafði
verið mikið púl, lífið á þessum slóðum. Hins
vegar er ég alveg viss um að þessar byggðir
muni byggjast aftur og það innan þrjátíu
ára. Flateyjardalur mun byggjast.“
Valgarður hefur um árabil leitt vinsælar
ferðir á þessar slóðir þar sem fólk snýr heim
margs fróðara. Hefur það hvatt hann til að
skrifa um þennan horfna heim?
„Vissulega. Ætli þetta sé ekki einhvers
konar kennslugen. Eða trúboð. Það eru for-
réttindi að fá að sýna fólki þetta land, enda
er mikil saga á þessum slóðum. Eitt er há-
karlaöldin, sem er á 19. öld og á sér þá
blómaskeið; annað er að á Látrum á Látra-
strönd er bókmenntavin á 18. öld. Þar býr
Látra-Björg, Björg Einarsdóttir, og annað
höfuðskáld, Þorlákur Þórarinsson á sama
tíma. Við getum haldið áfram, þar verður til
allur efniviður í bækurnar Virkir dagar, ævi-
sögu Hákarla-Sæmundar eða Látra-
Sæmundar sem Hagalín tók saman, og þar á
rætur Theódór Friðriksson rithöfundur.
Auðvitað lifði fólk þarna sínu lífi – það var
ef til vill dálitlu erfiðara en hjá okkur inni í
Höfðahverfi, og erfiðara en er nú hjá okkur
hér í Vesturbæ Reykjavíkur.
Það er ótrúlegt hvað veröldin hefur breyst
mikið. Afi minn varð vitni að því þegar menn
voru negldir. Það var gert ef einhverjir
höfðu tekið líf sitt og gengið aftur, þá voru
þeir grafnir upp og járn neglt í iljar þeim.
Þetta var að gerast fram yfir 1870, var æva-
forn aðferð og dugði yfirleitt nokkuð vel …
Og annað, sem krakki þekkti ég gamla
konu sem var fædd 1854 og þegar hún var
tíu ára átti hún vini sem voru fæddir fyrir
móðuharðindi og frönsku byltinguna. Svona
er þetta stutt – og nú erum við að upplifa
tækniheiminn sem enginn veit hvert fer með
okkur.“
Holl áflogamenning
– Hvenær fluttir þú að heiman?
„Ég fór í skóla fimmtán ára gamall og var
lítið þarna eftir það. Ég fór sáralítið í skóla
á barnsaldri, lærði nánast bara af eldri
systkinum og það var bæði fljótlegra og
skemmtilegra. Ég fór nokkrar vikur í skól-
ann á Grenivík og lærði þar tvennt, annars
vegar að það eru tvö l í heitinu Halldór og
hinsvegar að Saskatchewan er heiti á héraði
í Kanada. Næstu tvö ár fór ég í héraðsskóla;
á Laugarvatni var óskaplega holl áfloga-
menning sem þyrfti að taka upp sem íþrótt
Í STEINALDARVEISLUNNI MIÐLAR VALGARÐUR EGILSSON SÝN Á FÓLK, SKEPNUR, LAND OG GRÓÐUR
Flugumst á öll kvöld
„ÉG VILDI LÝSA ÞEIRRI VERÖLD SEM ÉG FÆDDIST INN,“ SEGIR VALGARÐUR EGILSSON, LÆKNIR OG SKÁLD, UM
NÝJA BÓK ÞAR SEM FJALLAÐ ER UM EYÐIBYGGÐIR AUSTAN EYJAFJARÐAR ÞAR SEM HANN ÓLST UPP.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
* … aftur í ættinnieru smiðir í stórumstíl. Það er líkt að vinna í
tré og í orðum.