Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Síða 33

Um gildi
— Þú segir í viðtali við Súsönnu Svavarsdóttur í Morgunblaðinu (27.11) að
„ ... við þurfum á nýjum gildum að halda.“ Nú erum við búnar að tala um
það lengi hvernig þú brýtur niður í bókum þínum, í æ ríkara mæli, allar
viðteknar hugmyndir um manneskjuna, öll gildi. Hvað stendur eftir og hvað
áttu við með „nýjum“ gildum?
— Ég á ekki við að við þurfum að finna gildi sem enginn hafi vitað um
áður. Við þurfum þvert á móti að taka gömlu gildin og endurmeta þau. Til
þess þarf að taka í gagnið gildið „hugrekki“. Vegna þess að mikið þarf til, ef
menn vilja sjá gegnum þá holtaþoku sem lögst er yfir þetta samfélag.
í þessu svokallaða „upplýsingaþjóðfélagi“ erum við daglega frædd um það
sem er að gerast í heiminum, í fleiri og mikilvirkari íjölmiðlum en nokkru
sinni áður. Þeir dynja á okkur eins og menn eru að kvarta yfir. Þegar alvarlegt
mál skýtur upp kollinum hér á landi — ég læt erlend ríki liggja á milli hluta
— er það oftar en ekki talað í hel. Og hvernig er þá hægt að tala um það sem
máli skiptir án þess að finnast maður vera að herma eftir eftirhermunum?
Þokan leggst yfir mann.
Gildi eins og gagnrýnin hugsun eða siðfræðileg viðbrögð, virðast ekki eiga
upp á pallborðið um þessar mundir. Ég vona að það sé ekki merki um að
þjóðin vilji láta hugsa fyrir sig. Það þarf hugrekki til að andmæla í orði og á
borði, og það gerist ekki af sjálfu sér.
Annars virðist fólk hvorki hafa tíma né þrek til að ræðast við í því skyni
að fá að vita hvað aðrir eru að hugsa. Það er trúlega ein af afleiðingum þess
sem verið hefur að gerast í landinu á undanförnum árum og hefur ekki
aðeins haft áhrif á kjör fólks heldur líka á hegðun þess og hugsun.
Mér ofbýður til dæmis niðurskurðurinn í skólakerfinu og það hvernig
staðið hefur verið að málum. Þetta er atlaga að menntun og framtíð ungu
kynslóðarinnar og landsmanna allra. Oft er hún í búningi fálmkenndra
„tilrauna11 sem seinna eiga eftir að skila árangri sem full ástæða er til að kvíða.
Öll orka okkar uppi í Háskóla og dýrmætur tími hefur að mestu farið í það
síðustu árin að reyna að verja einhvern menntunarkjarna sem þegar hefur
verið skertur of mikið.
Þegar ég kom til starfa við Háskóla íslands, árið 1971, fannst okkur að við
værum að byggja upp fyrir framtíðina. Þeir sem koma að skólanum núna
sem ungir kennarar, verða að byrja á því að sporna á móti, með okkur eldri
kennurunum. Það er takmörkuð framtíð á dagskrá.
— „Sporna á móti“ segir þú. Ég held næstum að það hugtak sem þú hefur
notað oftast í þessu samtali, og alltaf með jákvæðum formerkjum, sé orðið
„breyting“. Má ekki breyta Háskólanum?
TMM 1994:1
23