Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Síða 46

en James skildi að á einhvern dulræðan hátt átti hann fleira sameiginlegt með
furðufuglinum en Stanislaus bróður sínum og öðrum skólabræðrum.
Tíu árum síðar samdi James Joyce smásögu um þessa bernskureynslu og
nefndi „Samfundur“. Hún er í smásagnasafninu í Dyflinni sem kom út á
íslensku 1982 og 1992. Þegar hér var komið hafði Joyce forðað sér fr á lamandi
umhverfi og áhrifum Dyflinnar og gerst útlagi frá ættlandinu. En þó hann
ætti eftir að eyða ævinni í útlegð og leggja fæð á bernskustöðvarnar, þá var
Dyflinn bernsku hans og æsku umgerð og inntak nálega alls sem hann
skrifaði um ævina. Hann gerði sér semsé snemma grein fyrir því að Dyflinn-
arlífið, sem fékk honum leiða á yngri árum, birti kjarna veruleikans, einsog
reyndar mannlíf hvarvetna á byggðu bóli, á þeim stundum þegar svipleiftur
innsæis svipti hversdagslega hluti hversdagsleik sínum. Slíkar svipsýnir
nefndi Joyce gríska orðinu epífanía sem merkir eitthvað í ætt við uppljómun,
vitrun, kraftbirtingu. Þessar uppljómanir urðu ívaf allra helstu verka hans.
James Joyce setti sér í öndverðu það mark að túlka reynslu sína og æviferil
í skáldverkum sem í senn birtu sem allra nálcvæmasta ytri áferð hlutanna og
þann innri veruleik eða merkingu sem hver hlutur býr yfir og gerir hann
sérstæðan og frábrugðinn öðrum hlutum. Þegar Stephen Dedalus eigrar eftir
Sandymountströnd í Ódysseifi hugsar hann: „Ég er hér kominn til að lesa
teikn allra hluta, sjávargróðurs og sjávarseiða, aðfallsins sem nálgast, þessa
ryðbrúna stígvéls.“ Joyce gerði sér ljóst að viðfangsefni hans væri ekki einasta
að lesa teikn hlutanna, heldur einnig finna orð til að nefna það sem hann
læsi, svo aðrir mættu lesa með honum. Með þessu móti hugðist hann smíða
í smiðju sálar sinnar óskapaða samvisku eða samvitund kynstofnsins, einsog
Stephen Dedalus einsetur sér í lokalínum skáldverksins A Portrait oftheArtist
as a YoungMan (héreftir nefnt Portrait).
Bernskuár
Svo vikið sé að æviatriðum skáldsins, sem urðu í óvenjuríkum mæli hráefhi
í skáldverk hans, þá var hann fæddur 2an febrúar 1882 í einu af betri hverfum
Dyflinnar. Þar voru fyrstu heimkynni fjölskyldunnar, en hún átti eftir að
flytjast búferlum einum tíu-tólf sinnum næstu tvo áratugi eftir því sem
börnunum fjölgaði í öfugu hlutfalli við veraldargengi heimilisföðurins.
James var elsta barn hjóna sem hétu John Stanislaus Joyce og Mary Jane
Murray Joyce. Faðirinn var ættaður ff á Cork þarsem einn ættfeðra hans hafði
átt mildar landareignir. Hann var í sæmilegum efhum þegar hann kvæntist
Mary Jane, átti ineðal annars umtalsverðar eignir í Cork, en drykkjuskapur
hans og óráðsía ágerðust með hverju ári og kom fjölskyldunni loks á kaldan
klaka. En John Joyce var vinmargur maður, fyndinn og orðheppinn, söng-
36
TMM 1994:1