Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Side 49

gengu þær til þurrðar, en tjölskyldan sökk smátt og smátt niðrí heimskunna
örbirgð Dyflinnar. James var kvaddur heim frá Clongowes eftir þriggja ára
nám með námsgjöld að hluta ógreidd og dvaldist um sinn heimavið í
Blackrock, einni af útborgum Dyflinnar. Þar stundaði hann heimanám, orti
ljóð, skrifaði upphaf skáldsögu sem nú er glatað og iðkaði langhlaup undir
leiðsögn íjölskylduvinar sem nefndur er Mike Flynn í Portrait. Enn var flutt
í ný heimkynni og James eigraði um Dyflinni, bjó til kort af borginni í huga
sér, hugsaði um einsemd sína og útvalningu. Um skeið sóttu Joyce-systldnin
skóla Kristsbræðra, sem John Joyce þótti langtum of alþýðlegur og fór um
háðulegum orðum, en vorið 1893 lánaðist honum að útvega ókeypis skóla-
vist fyrir syni sína, James og Stanislaus, í Belvedere College, menntaskóla
jesúíta.
James Joyce var fyrirmyndarnámsmaður í Belvedere þráttfyrir óreiðuna
heimafyrir og náði snemma góðu valdi á latínu, frönsku, ítölsku og stærð-
fræði. Honum gekk svo vel í enskum stíl undir handleiðslu leikmanns að
nafhi George Dempsey (Tate í Portrait), að ekki er fjarri lagi að hann hafi
beinlínis lært að skrifa í menntaskóla. En hann fann líka æ betur til sérstöðu
sinnar. Dempsey þóttist finna vott um trúvillu í ritgerð eftir hann, og um
svipað leyti var hann laminn af tveimur skólabræðrum afþví hann neitaði
að fallast á, að Tennyson væri betra skáld en siðleysinginn Byron lávarður.
Sú beiska reynsla varð honum mikilsverð meðþví hann leit svo á, að nú væri
hann að þjást fyrir listina og yrði að vera hafinn yfir reiði, hatur og ást.
Atvikinu er lýst í Portrait og segir þar: „Einmitt þetta kvöld meðan hann
skjögraði eftir Jonesgötu hafði hann fundið að eitthvert afl var að afklæða
hann hinni snöggu, þéttriðnu reiði jafnauðveldlega og þegar ávöxtur er
flettur mjúku, þroskuðu hýði.“
Á árunum 1894—97 létti James svolítið undir með fjölskyldunni þegar
hann vann til verðlauna fyrir námsárangur, sem var reyndar skammgóður
vermir. Meðal annars fékk hann þriggja punda verðlaun fyrir bestu ensku
ritgerð í sínum árgangi yfír allt írland. Á þeim árum bjó fjölskyldan í Nyrðra
Richmondstræti, blindgötunni í smásögunni „Arabíu“. í þeirri götu bjuggu
ýmsir sem áttu eftir að öðlast ódauðleik í verkum skáldsins: Eily og Eddie
Boardman sem urðu í sameiningu Edy Boardman í Ódysseifv, Ned Thornton
sem varð Kernan í smásögunni „Náð“ og í Ódysseifi, en fékk að láni ýmsa
drætti frá John Joyce; Eveline, dóttir Thorntons, sem léði nafn sitt og hluta
persónuleikans söguhetjunni í samnefndri smásögu; og fleiri mætti tína til.
Joyce var í miklu áliti meðal skólabræðranna í menntaskóla, þó hann væri
séráparti. Til marks um það má meðal annars hafa að hann fékk upptöku í
Bræðrafélag heilagrar guðsmóður, sem var enginn hægðarleikur, og var
kjörinn æðsti embættismaður þess 1896, og var talin virðulegasta staða við
TMM 1994:1
39