Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Síða 96

voru út fyrr á öldum — og eru örugglega enn borin út einhvers staðar,
kannski í dag, kannski á þessu augnabliki sem nú er að líða, sem nú er liðið.
Þeir grétu, bræðurnir, vegna þess að utan þessa heims er aðeins óreiða og
óhugnaður, dimmur kynjaskógur þar sem hætturnar leynast: óargadýrið
sem gæðir sér á mjúku barnsholdinu, óvætturinn sem teygar heitt blóðið,
uppvakningurinn, spegilmynd mín, dauð og köld og vond.
Að gefa nafn. Að gefa nafn er að hemja óreiðuna. Óreiðuna í okkur og
óreiðuna í heiminum, sem er svo óendanlega stór og flókinn, þar sem sterk
og andstæð öfl leika lausum hala, öfl sem eru afskaplega lítið vinveitt okkur.
Að gefa nafh er í vissum skilningi að þagga niður í heiminum — líka í
heiminum innra með okkur — að þegja yfir honum til að geta haldið áfram
að vera til í honum.
„Þögnin í verkum Halldórs Laxness". Eintómir punktar. Punktar eru hurðir
sem loka setningunum. Punktur, punktur, lok, lok og læs. Út með allt vont.
Inn með allt gott. Sá annmarki fylgir hins vegar hurðum að manni getur
orðið á að læsa úti það sem manni er vinveitt eða sem manni ber skylda til
að hleypa inn.
Úti geisar óveður. Það er barið að dyrum en enginn segir: „Hér sé Guð“.
Kannski var það bara vindurinn. Nei, það er bankað aftur, fast. „Er þetta
maður?“ Ekkert svar. Bara bank.
Enn er bankað. Skríða undir sæng. Punktur. Bank. Krossa sig í bak og fyrir.
Punktur, punktur, punktur. Enn er bankað. Breiða upp yfir haus. Punktur.
Bank, bank. Troða punktum í bæði eyrun.
Nú heyrist ekkert lengur. Sofa, dreyma, vakna. Opna dyrnar næsta morg-
un. Úti liggur bréfberinn. Hann var með mikilvægt bréf til þín. Vindurinn
feykti því úr hendi hans þegar hann sleppti taki á því um leið og dauðinn
lagðist yfir hann. Bréfberinn er dáinn, bréfið fokið út í veður og vind.
Punktur og basta.
Bókin „Þögnin í verkum Halldórs Laxness“ leiðir í ljós djúpstæða mót-
sögn í hlutskipti hins talandi manns. Þegar hann lýkur máli sínu er hann um
leið að loka því, og þá er aldrei að vita hvað verður eftir úti og hverjar
afleiðingarnar kunna að verða. Samt verður hann að takmarka mál sitt með
einhverjum hætti, því annars drukkna orð hans í takmarkalausri óreiðunni
og hætta að vera orð, verða bara kliður, óp, öskur, hávaði, ekki neitt, þögn.
Hinn talandi maður lifir í þeirri mótsögn að hann verður að þegja til að
þegja ekki. En hann verður líka að tala, það er mikilvægt að hann tali, til að
bréfberinn verði ekki úti, til að skilaboðin berist, til að útburðurinn komist
aftur til mannheima.
Ég held að bókmenntirnar gegni hér mikilvægu hlutverki og því ætla ég
86
TMM 1994:1