Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 101

einkennir svo mjög hugmyndir samtímans um menntun og hvernig hún elur
í raun á menntunarleysi meðal svonefndra menntamanna. Með próf upp á
vasann þykjast menn nú færir í flestan sjó án þess að skilja sjóinn neitt betur
en áður meðan brjóstvitið stýrði gerðum þeirra. Hins vegar er varla við gamla
bændasamfélagið og goðsögn hennar um menntunina að sakast í þeim
efnum eins og Guðbergur gefur í skyn, allt fr á dögum upplýsingarinnar hefur
þessi skilningur verið að festa æ dýpri rætur í samfélögum Vesturlanda og
síðar annars staðar í heiminum. Þetta er sá skilningur að menntunin sé tæki
til að gera eitthvað en hafí ekki gildi í sjálfri sér, sé ekki uppspretta nýrrar
spurnar, skilningsþrár og frjórrar hugsunar heldur einskonar ferli sem endar
á viðurkenningu ákveðinnar kunnáttu manna til að takast á við afmörkuð
svið í samfélaginu og rétt þeirra til að öðlast þar ákveðin völd. Ég er
hjartanlega sammála Guðbergi um að þetta ástand sé ótækt. Menntun, í
þessum tæknilega skilningi, er ekki aðeins menntunarlaus og einsýn, hún er
einnig í æ ríkari mæli notuð sem vopn atvinnurekenda, yfirvalda og sérfræð-
inga til að hræða þá ómenntuðu (les. óskólagengnu) ýmist með blíðmælgi
eða hótunum, með fagurgala um gildi verkmenntunar eða bókmenntunar
og síðan með áróðri um að þeir sem ekki gangi menntaveginn eigi „í
þjóðfélagi framtíðarinnar“ effir að hafa verra af. Á meðan hafa þessir sömu
aðilar ekki í sér nennu til að byggja upp skilyrði fyrir þessa menntun eða
sýna henni neinn sérstakan áhuga í verki.
Öfugt við Guðberg held ég hins vegar að í þeirri menntun sem hægt er að
öðlast í menntastofnunum þessa lands og annarra sé fólgið kím raunveru-
legrar þekkingar, raunverulegs umbyltingarafls og frjórrar hugsunar. I há-
skólum er fyrir hendi vettvangur til að rannsaka og rökræða jafht þann
ffummyndaheim sem Guðbergur talar um að fyrirbæri og hugmyndir vaxi
út úr og hverfí síðan inn í, sem og þær hefðir sem setja okkur hömlur og stýra
hugsun okkar og geta þannig í krafti þekkingarinnar á þeim skilið þær og
greint og leitað leiða til að hleypa hugsun okkar í nýja farvegi. Þessar
stofnanir byggja í grundvelli sínum á vilja manna til að mennta sig (í hinum
eiginlega, jákvæða skilningi þess orðs) því sá sem leitar sér menntunar leitar
sér kennara og eins og málum er háttað nú í samfélaginu eru háskólar og
aðrar menntastofhanir helstu form slíkra samskipta en þar með er ekki sagt
að þeir séu það eina og þar með er heldur ekki sagt að háskólar ræki endilega
þessar skyldur eins vel og þeir ættu að gera. Guðbergur skilur ekki þarna á
milli og því verður gagnrýni á ráðandi hugmyndafræði sem meðal annars er
mjög sterk í hugsun manna um menntun, að alhæfingu um allt sem kemur
við menntun, skólagöngu og beitingu þessara hluta í samfélaginu. Ég er síður
en svo þeirrar skoðunar að langskólaganga eða skipulögð menntun í háskól-
um með öllu sínu gráðukerfi og titlum sé neitt sáluhjálparatriði eða neitt
TMM 1994:1
91