Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Síða 70

Prótagóras heldur svo áfram og segir að aðeins sumir séu hafðir með í ráðum
þegar rætt er um tæknileg efni eins og byggingar, en þegar rætt sé um
stjórnmál þá hlusti Aþeningar á skoðanir allra því þeir álíti alla búa yfir þeim
dyggðum eða hæfni sem stjórnmál byggjast á. Svo bætir hann því við að þessi
hæfni sé ekki meðfædd heldur kennd. Til að rökstyðja þessa skoðun sína
setur Prótagóras fram kenningu um félagsmótun og uppeldi sem gerir ráð
fyrir að allir borgararnir taki þátt í að temja hverri nýrri kynslóð stjórnvisku
og borgaralegar dyggðir. Þeim rökum, sem Platon leggur Sókratesi í munn,
að ekki séu til neinir sérfræðingar í dyggðum og stjórnvisku sem geti kennt
öðrum, svarar Prótagóras með því að benda á að tungumálið sé kennt en
það sé enginn sérstakur hópur kennara því börnin læri það af öllum.
Með sögu sinni og rökræðum sem á eftir koma hafnar Prótagóras því að
rétt sé að gera greinarmun á sérfræðingum og leikmönnum í stjórnmálum
eins og gert er í byggingarlist, læknisfræði og fleiri greinum. Meginboðskap-
ur Prótagórasar er að allir menn hafi vit á því hvað er réttlátt og hvað ranglátt
og í umræðum um stjórnmál sé best að sjónarmið allra komi fram. Þessum
meginboðskap hafnaði Platon. Saga Prótagórasar kennir líka að menn þurfi
kunnáttu til að lifa saman og þessi kunnátta flytjist milli kynslóða með
svipuðum hætti og tungumálið. í þriðja lagi segir saga Prótagórasar að
undirstöður stjórnlistarinnar séu réttlæti og virðing fyrir öðrum og þetta
tvennt sé gjöf frá sjálfum Seifi.
Prótagóras var eins og Sókrates uppi á helsta blómaskeiði aþenska lýð-
ræðisins. Þetta blómaskeið stóð ekki lengi. Aþeningar voru frekir til fjár og
skattlögðu nágranna sína ótæpilega. Ríkin á Pelópsskaga sameinuðust því
undir forystu Spörtu og ákváðu að brjóta veldi Aþenu á bak aftur. Stríð
braust út árið 431. Höfðingjasinnar í Aþenu reyndu nokkrum sinnum að
semja frið við Spartverja, en lýðræðissinnar vildu berjast svo ekkert varð úr
friðarsamningum. Stríðið stóð með hléum til 405 þegar Aþeningar biðu loks
ósigur. Þá var meira en helmingur frjálsra karla fallinn og ríkið gjaldþrota.
Platon ólst upp á þessum niðurlægingartímum og eins og mörgum öðrum
þótti honum sem lýðræðissinnar hefðu stefnt ríkinu í glötun, fyrst með
óhóflegri skattheimtu og taumlausri fjárplógsstarfsemi og svo með glanna-
legu hernaðarbrölti. En þótt Platon hafi verið hallur undir höfðingjaflokkinn
örlar sums staðar í ritum hans á samúð með málstað fátæklinga. Hann var
líka fylgjandi auknum rétti kvenna, en konur nutu nær engra borgararétt-
inda og var staða þeirra um margt lík þeirri sem konur í löndum múslima
mega búa við nú á dögum.
Eftir ósigurinn í Pelópsskagastríðinu komust höfðingjar til valda í Aþenu.
Stjórn þeirra varð skammlíf og ferill hennar blóði drifmn. Forystumenn og
málsvarar lýðræðissinna voru hundeltir og myrtir miskunnarlaust. Nokkrir
68
TMM 1996:4