Ský - 01.01.2006, Qupperneq 25

Þeir ellefu einstaklingar sem Ský leitaði til þekkja allir vel til
bókmennta þjóðarinnar. Í fyrri umferð voru viðkomandi beðnir
um að nefna þær tíu bækur sem þeim þætti mest spunnið í og láta
rökstuðning fylgja. Í annari umferð var þeim bókum sem flestir
nefndu raðað upp í flokka fornsagna, ljóða og skáldsagna og þátt-
takendur beðnir að gefa bókunum stig í samræmi við álit sitt. Auk
þess völdu menn svo tíu bestu bækurnar á íslensku. Endanlegar
niðurstöður eru birtar hér til hliðar. Annars staðar með þessari
umfjöllun fylgja ummæli um þær bækur sem þátttakendur telja
bestar, sem og nöfn þeirra.
Íslendingar eru bókaþjóð. Hér tíðkast að kaupa hestburðina
af bókum fyrir jól og gefa vinum og kunningjum. Rætur þessarar
gjafamenningar eru margar, en sjálfsagt hefur nokkur áhrif sú
ríka sagnahefð sem býr með þjóðinni. Íslendingasögurnar voru
skráðar á þrettándu öld og eru ásamt öðru grundvöllur norrænnar
menningar. Þessar sögur og ýmis kveðskapur, andlegur jafnt sem
veraldlegur, varð fólkinu sem byggði landið norður undir heim-
skautsbaug ótæmandi uppspretta á myrkum miðöldum, þegar
þrengdi að og lífsbaráttan var hörð. Einmitt þá urðu hreystiverk
fyrri kynslóða Íslendingum ómetanlegt veganesti.
Hryggstykki menningar
Njála er sú fornsaga sem flestir telja besta. Kannski ekki að ófyrir-
synju enda er hún „ ... spegill sem þjóðin ætti alltaf að skoða sig
í,“ eins og einn af álitsgjöfum Skýja kemst að orði. En hvað gerir
Njálu að afbragði annarra bóka? Margur hefur glímt við spurn-
inguna og gjarnan er svarað á þá lund að að Njála sé ritverk sem
einkennist af átökum ólíkra menningarheima, aukinheldur sem
sögupersónurnar eru hver annarri ólíkari.
„Hugsjón sögumanns er friðsælt og starfssamt samfélag, en
friður og dagleg störf eru stöðugt í hættu vegna atburða sem
spretta af mannlegum veikleika, ofsa manna og sjálfræði, öfund
og illgirni,“ segja Grímur M. Helgason og Vésteinn Ólason í
formála útgáfu Njálu frá 1973. Segir enn fremur að í engri Íslend-
ingasögu gegni opinberar stofnanir samfélagsins, svo sem lög,
þing og dómar, jafnmiklu hlutverki og í Njálu. Þeim takist þó
ekki að vernda friðinn í samfélaginu, hvort sem um er að kenna
afli örlaga eða vilja einstakra manna til að fara eigin leiðir.
Í þriðja sæti fornsagnanna er Egla. Grettla er í sjötta sæti og
Laxdæla í áttunda. Þrjár síðastnefndu bækurnar – sem og Njála
– eiga það allar sammerkt að vera hryggjarstykki menningar hver
í sínu héraði og sífelld uppspretta nýrrar sköpunar. Ferðafólk
víða að heimsækir Rangárþing, Borgarfjörð, Húnaþing og Dali
til að kynna sér sögusvið sagnanna, sem allar eru spegill sinnar
samtíðar.
Eddukvæðin eru ótæmandi brunnur speki og voru ótvírætt
í öðru sæti. Kannski hefur skarpleg hugsun aldrei verið orðuð
betur á íslensku en í Hávamálum og Völuspá er stórkostleg lýsing
á Ragnarökum.
Snorra-Edda og Heimskringla ná báðar inn á listann. Hafi
Snorri skrifað Egils sögu er hann með þrjár bækur á listanum
og aðeins Halldór Laxness nær fleiri bókum. Sturlunga lendir í
sjöunda sæti en hún tengist Snorra bæði sem saga hans og frænda
hans og er skrifuð af frænda hans, að minnsta kosti að hluta.
Íslendingabók rekur lestina af fornbókmenntum, enda nokkuð
annars eðlis en fornsögurnar en vissulega mergjað rit.
Hjarthrein ást á Jónasi
Ljóðmæli Jónasar Hallgrímssonar eru besta ljóðabók tungunnar,
segja álitsgjafar Skýja. Niðurstaðan kemur ekki á óvart því í nær
tvær aldir hefur hann verið trúnaðarvinur þjóðarinnar. „Í ljóðum
hans hefur okkur opinberazt hinn heillandi skáldskapur jarðlífs-
ins og náttúrunnar í kringum okkur og þau hafa leitt okkur að
hjartarótum landsins og kennt okkur, börnum þess, að elska það,“
segir borgarskáldið Tómas Guðmundsson í formála að Ljóðasafni
Jónasar sem út kom árið 1945.
sk‡ 25
Besta bókin