Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Page 68

túlkun þessara breytinga notuð til
útskýringar innan samfélaga.
Þegar kenningar Fahlanders eru
teknar saman í stuttu máli telur hann að
börn geti á margan hátt tekið þátt í
samfélaginu í samræmi við líkamlega
og andlega þætti, ásamt því að ávinna
sér sálræna og félagslega hæfni. Þetta er
breytilegt á milli samfélaga og
einstaklinga og því ekki hægt að gera
ráð fyrir stigum sem aðskilja þá frá einu
sviði lífsferlisins til annars. Ef þessir
þættir eru skoðaðir má finna marga
mismunandi flokka barna í stað þessa
eina sem notast er við í dag.
Aldursflokkanir fela í sér fleiri
vandamál að mati Derevenski (2000,
bls. 8). Þær byggja einkum á líf-
fræðilegum mælingum á beinagrindum
og því að hluta til á tilbúnum breytum
þegar kemur að félags- og andlegum
þroska. Það hlýtur að bjóða hættunni
heim. Með líffræðilegum flokkunum
hefur verið búin til barnslíkami án þess
að nokkuð sé hægt að segja til um
athafnir hans, reynslu og ímynd. Það er
því nánast ómögulegt að finna eina
heimsmynd af börnum, bæði í fortíð,
samtíð og framtíð, margbreytileikinn er
of mikill. Það er aðeins hægt að notast
við fá ef nokkur almenn atriði sem gilda
um börn og bernsku á öllum tímabilum
sögunnar ef reyna á að alhæfa um þau.
Í félagslegum skilningi getur reynst
erfitt að finna mörkin milli þess að vera
barn eða fullorðinn. Líffræðilega er það
mun auðveldara og er gjarnan miðað
við kynþroskaskeið (Fahlander 2008).
Því má ekki gleyma að líffræðilegir
aldursflokkar gefa einungis upplýsingar
sem túlkanir byggja á, það eru skynjanir
hinna fullorðnu um getu, þroska og
ábyrgð barna á ákveðnum aldri sem eru
menningarlega skapaðar. Þetta verður
að hafa í huga þegar verið er að spyrja
spurninga um athafnir barna í fortíðinni
(Lewis 2007, bls. 7).
Derevenski (2000, bls. 9) telur að
beinin séu tengill milli líffræði og
menningar þar sem tekist er á við
lífeðlisfræðilegar og samfélagslegar
breytingar sem verða í líkömum
einstaklinga. Þannig sameinast líffræði
og menning. Aldur verður því mun
flóknari tala en árafjöldi. Aldurs-
flokkanir og hlutverk aldurs verður að
rannsaka. Það er ekki verjandi að gera
ráð fyrir að skilgreiningar á aldri úr
vestrænum samfélögum nútímans séu í
samræmi við önnur samfélög, hvort
sem þau eru forn eða ný. Frekar á að
búast við því að hvert samfélag hafi
sína eigin aldursflokka og skil-
greiningar á bernsku.
Kamp (2001, bls. 3) telur að ríkjandi
orðræða innan barnafornleifafræði eigi
eftir að þróast og rannsóknirnar muni
fylgja með. Í fyrsta lagi telur hún að
aldursflokkar munu í síauknum mæli
verða álitnir menningarlega frekar en
líffræðilega skapaðir. Í öðru lagi muni
lífaldur væntanlega verða talinn mikil-
vægur grunnur í félagslegum kerfum og
því ekki sleppt við greiningu á
samfélögum fortíðar. Í þriðja lagi hafa
börn og fullorðnir sömu félags- og
efnahagslegu hlutverkum að gegna í
mörgum samfélögum en slíkar hug-
myndir virðast gleymast í samtímanum.
Í fjórða lagi þá er mögulegt að læra um __________
68
Þegar á unga aldri lifi ég enn
líf barna og hlutverk þeirra innan
samfélaga með notkun fornleifa-
fræðilegra gagna, einungis þurfi að læra
að bera kennsl á þau.
Lífshlaup vs. lífsferli
Hugtökin lífsferli og lífshlaup eru
menningarlega sköpuð hugtök, líkt og
bernska. Tilkoma þriðju kynslóðar
femínisma ásamt aukinni áherslu á
líkamsrannsóknir hafa leitt til
rannsókna á aldri sem hluta af
lífshlaupinu. Nýlegar rannsóknir á
börnum hafa í raun stuðlað að slíkum
rannsóknum innan fornleifafræðinnar
og sýnt fram á hvernig efnismenningin
hefur verið notuð til að marka upphaf
umskipta frá bernsku til fullorðinsára
(Gilchrist 2006, bls. 87).
Lífsferli má skilgreina sem röð
aðskilinna stiga sem einstaklingar
ganga í gegnum í lífinu (Gilchrist 2006,
bls. 80; Mancicol 2006, bls. 5).
Rannsóknir á lífsferli hafa mikið til
beinst að menningarbundnum sið-
venjum tengdum aldri, einkum þó innan
mannfræðinnar snemma á síðustu öld
(sjá m.a. Van Gennep 1960; Turner
1969). Siðirnir mörkuðu skil á milli
þrepa í lífsferli einstaklinga og voru
athafnir líkt og manndómsvígslur,
umskurður, fæðing, dauði og gifting.
Þetta hvatti til rannsókna á
menningarlegri reynslu hvers ævi-
skeiðs, frekar en áherslu á ákveðna
þætti lífsins, líkt og börn eða fullorðna.
Sumir fræðimenn hafa kosið að nota
hugtakið lífshlaup í þessu sambandi.
Lífshlaupsrannsóknir eiga rætur sínar
að rekja til hugmynda sem fram komu
um 1990 innan félagsfræði. Markmiðið
með þeim var að greina og endur-
skilgreina eiginleika hinna mismunandi
þrepa í lífinu. Lífshlaup er frábrugðið
lífsferli að því leyti að það hefur meiri
tengingu við líffræðileg atriði uppvaxtar
og öldrunar. Í stað þess að horfa
eingöngu á lífsferlið, líkt og bernsku,
fullorðinsár og elli, var lífshlaups-
hugtakið notað til þess að skilja líf
manneskjunnar sem samfellda heild.
Það gefur til kynna samhangandi ferli
og um leið hvernig lífshlaupið er
menningarlega skapað og hlaðið
efnislegum táknum. Annar kostur er að
tengja líf einstaklinga við dagleg,
árstíðabundin eða árleg ferli (Gilchrist
2000, bls. 326; 2006, bls. 79-80, 90).
Með því að yfirfæra þess konar viðmið
á fornleifafræðilegt samhengi er
mögulegt að greina aldursþrep sem ekki
eiga við þá samsetningu aldurs og kyns
sem þekkist í vestrænum samfélögum
nútímans.
Í evrópskum sóknarkirkjum og
kirkjugörðum frá miðöldum kemur
lífshlaupið skýrt fram. Grunnform
kirkna var fullmótað á 13. öld og
táknaði samkvæmt hugmyndum
Gilchrist (1999, bls. 83-87) krossfestan
líkama Krists og var táknrænt fyrir
lífshlaupið. Fyrirkomulag ákveðinna
helgisiða, sérkenna og ímynda líktist
líkamlegri hreyfingu sem gekk í
gegnum öll rými kirknanna til
samræmis við ferli kristilegs lífernis.
Kirkjur snúa yfirleitt austur/vestur og er
helgasti staðurinn, altarið, í kórnum og
snýr venjulega til austurs. Sóknarbörnin __________
69
Ragnheiður Gló Gylfadóttir