Morgunblaðið - 11.03.2015, Page 22

FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
G
rípa þarf til aðgerða til
verndar Þingvallavatni,
að mati Ólafs Arnar
Haraldssonar, þjóð-
garðsvarðar. Hitamæl-
ingar allt frá 1962 sýna að vatnið hef-
ur hlýnað umtalsvert síðan þá.
Hlýnunarferill vatnsins fellur vel að
þróun ársmeðaltals lofthita á sama
tímabili sem hefur hækkað í takti við
hlýnandi loftslag. Afleiðingarnar eru
m.a. að vatnið er mun sjaldnar ísilagt
en það var. Fjöldi ísadaga fyrir síð-
ustu aldamót var að meðaltali 92
dagar á ári en eftir aldamótin hafa
þeir verið 29. Þetta kom fram á nám-
skeiði dr. Hilmars J. Malmquist, for-
stöðumanns Náttúruminjasafns Ís-
lands, sem hann hélt hjá
Endurmenntun HÍ 2014.
„Það verður að kalla þetta hrað-
fara breytingar,“ sagði Ólafur Örn.
Auk hlýnunar hafa næringarefni
sem berast í æ meira magni áhrif á
vatnið. Þau virka sem áburður fyrir
þörungagróðurinn.
Rotþróm ábótavant
„Aðallega er um að ræða köfn-
unarefni og kísil,“ sagði Hilmar.
Köfnunarefnið er loftborið en kís-
illinn jarðborinn. Loftborna meng-
unin kemur að stórum hluta frá um-
ferð og iðnaði í útlöndum en einnig
frá umferðinni hér á landi.
Frárennsli frá sumarhúsum,
landbúnaði og ferðaþjónustu er önn-
ur uppspretta mengunar sem berst í
vatnið. Kannanir sýna að rotþróm í
kringum vatnið er mjög ábótavant.
Ólafur Örn sagði meirihluta þeirra
ekki standast nútímakröfur og það-
an af síður kröfur sem á að vera búið
að uppfylla árið 2020.
„Þær aðgerðir sem við höfum
verið með hafa ekki dugað. Við þurf-
um að grípa til róttækari aðgerða,“
sagði Ólafur Örn. „Ég sé enga aðra
leið en að aka öllu frárennsli og
skólpi frá salernum í burtu.“ Verið
er að skoða kostnað við slíkar að-
gerðir. Hilmar sagði að það að aka
burt skólpi af svæðinu væri þáttur
sem tiltölulega auðvelt væri að stýra.
Ólafur Örn sagði að mesta
skólpið kæmi frá ferðaþjónustunni
og yxi stöðugt. Fyrir nokkrum árum
hefði dugað að tæma rotþróna við
þjónustumiðstöðina á Hakinu tvisv-
ar á ári en nú þarf að tæma hana sex
sinnum. Þá er það áhyggjuefni að
þriggja þrepa rotþróin hafi ekki
undan við að hreinsa skólpið. Þriðja
þrepið fjarlægi ekki mengandi efni á
borð við köfnunarefni og fosfór.
Ólafur Örn sagði ION-hótelið á
Nesjavöllum vera til fyrirmyndar
varðandi frárennslismál. Allur úr-
gangur þaðan er flokkaður og skólp-
inu ekið burt. „Það þarf að móta
stefnu varðandi frárennslismálin.
Það kostar 1,5-2 milljónir að setja
þriggja þrepa rotþró við hvern bú-
stað,“ sagði Ólafur Örn. Önnur lausn
er að nota þurrsalerni sem t.d. eru
notuð við aflukt fjallavötn í Ölp-
unum. Úrgangurinn breytist í þeim í
duft sem er fargað.
„Við höfum ekki efni á öðru en
að koma þessu í lag. Þingvallavatn er
eitt merkilegasta vatn heimsins.
Blámi þess, fegurð og lífríki er svo
fágætt og merkilegt að við getum
ekki umgengist það af kæruleysi,“
sagði Ólafur Örn. Vatnið er heilbrigt
eins og er en hann sagði að það gætu
orðið skyndilegar breytingar til hins
verra verði ekkert að gert.
Unnið er að því bæta loft-
gæðamælingar við Þingvallavatn til
að fá nákvæmari upplýsingar um
loftborna mengun. Ólafur Örn sagði
að verið væri að safna fyrir mæli
sem kosti um sex milljónir
króna. Vonast er til að mæl-
ingar geti hafist á næstu
mánuðum.
Hlýnun og mengun
ógna Þingvallavatni
Morgunblaðið/ÞÖK
Þingvallavatn Aðborin mengun og hlýnun ógna bláma og tærleika Þing-
vallavatns. Grípa þarf til aðgerða til að verja þennan merkilega vatnsgeymi.
22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. MARS 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Átta viknaferðalagiblaða-
manna og ljós-
myndara Morg-
unblaðsins um
höfuðborgar-
svæðið, hverfin í
Reykjavík og
nágrannasveitar-
félögin, lýkur í blaðinu í dag
með umfjöllun um þann svip
sem erlend sendiráð setja á
miðborgina. Ferðin hófst í
Mosfellssveit 15. janúar. Síðan
var haldið til Hafnarfjarðar,
Garðabæjar, Kópavogs og Sel-
tjarnarness áður en umfjöllun
um hina tíu borgarhluta
Reykjavíkur hófst 9. febrúar.
Óhætt er að segja að þessi
greinaflokkur hafi fengið góð-
ar undirtektir lesenda, ekki
síst sú áhersla sem lögð hefur
verið á að bregða upp myndum
af mannlífi, hversdagslífi al-
mennra borgara, í stað þess að
leita aðeins uppi það sem
stundum er kallað „bein-
harðar fréttir“. Í upphafi ferð-
ar var óskað eftir ábendingum
frá lesendum um áhugaverð
efni og stóð ekki á jákvæðum
viðbrögðum. Fyrir það vill
blaðið þakka. Enginn vafi leik-
ur á því að fólki er annt um
nærumhverfi sitt, hverfið sitt
og sveitarfélag, og tilbúið að
vekja athygli á því sem vel er
gert engu síður en hinu sem
aðfinnsluvert er og lagfæra
þarf.
Heimsóknin á höfuðborgar-
svæðið fylgdi í kjölfar greina-
flokksins Á ferð um Ísland á
haustmánuðum í fyrra og 100
daga ferðarinnar um landið
sem farin var í tilefni aldar-
afmælis Morgunblaðsins 2013.
Efnistökin voru og svipuð,
blanda af viðtölum, fréttum og
frásögnum og ýmiss konar
fróðleik. Þegar litið er yfir efni
heimsóknarinnar á höfuðborg-
arsvæðið er af mörgu að taka,
en þrennt hefur þar verið
áberandi auk viðtala sem
bregða ljósi á daglega lífið á
heimilum, skólum og vinnu-
stöðum.
Í fyrsta lagi hefur umfjöll-
unin gefið glögga mynd af
gróskunni sem er í bygging-
arframkvæmdum, einkum
íbúðar- og hótelbyggingum, á
svæðinu. Um leið var ljósi
varpað á hvað það er sem ein-
kennir einstök sveitarfélög og
borgarhverfi og hvað veldur
mismunandi fasteignaverði.
Þá eru skipulagsmálin greini-
lega í deiglunni, höfuðborgar-
svæðið er að fá nýjan svip með
nýbyggingum og breytingum
á gömlum hverfum. Margt já-
kvætt er í gangi, en því miður
virðist hugmyndafræðileg ein-
sýni meirihlutans í
borgarstjórn ráða
meira á sumum
sviðum en hags-
munir borgarbúa.
Það sést til dæmis
á fyrirhugaðri
þrengingu Grens-
ásvegar, mik-
ilvægrar sam-
gönguæðar í austurborginni,
sem íbúi í Bústaðahverfi segir
í viðtali við blaðið að sé alveg
óskiljanleg.
Í öðru lagi minnir umfjöll-
unin á hve frjálst félagsstarf
af öllu tagi, íþrótta-, æsku-
lýðs- og skátastarf, skiptir
miklu máli fyrir íbúana og er
ríkur þáttur í samheldni
þeirra og samtakamætti. Góð-
ur aðbúnaður íþróttafélag-
anna og íþróttasvæðanna í
hverfunum skiptir því höf-
uðmáli. Skemmtilegt var líka
að lesa um hinn frjálsa sam-
gang á milli kirkju og nem-
enda í Árbæjarhverfi; þar sem
kirkjan og skólinn eru á sömu
lóðinni. Þar hefur tekist að
rækta gott samband við unga
fólkið.
Í þriðja lagi einkenndist
umfjöllunin síðan af ýmsum
forvitnilegum fróðleik og upp-
lýsingum. Ekki vissu margir
um neðanjarðargöngin undir
fjölfarinni Kringlumýr-
arbrautinni, merkileg var sag-
an um bréfberann í Bústaða-
hverfi sem tíu sinnum hefur
verið blóðbitinn af hundum,
gaman var að lesa um mann-
inn sem tekið hefur álftir,
gæsir og endur við Lækinn í
Hafnarfirði í fóstur og ekki
síður um hljómsveit ungu
Mosfellinganna sem stefnir á
heimsfrægð í Ameríku. Það
minnir okkur á mikilvægi
draumanna í lífinu. Og sann-
arlega var upplífgandi að lesa
viðtalið við ungu versl-
unarkonuna sem talaði um hve
allir væru „eitthvað svo glaðir
á Laugaveginum“. Það er önn-
ur sýn á þessa mikilvægu
verslunargötu en við kynn-
umst í daglegum fréttum.
Úthverfin svokölluðu í
Reykjavík og nágrenni fengu
góða umfjöllun. Áhugavert var
að kynnast þeirri upplifun
margra að þau væru eins og
lítið þorp úti á landi. Tískan og
tíðarandinn hafa fremur verið
að gera lítið úr úthverfunum.
En greinilegt er að úthverfin í
höfuðborginni að minnsta
kosti þurfa að eiga betri mál-
svara á vettvangi yfir-
stjórnarinnar eins og borg-
arfulltrúi Framsóknar-
flokksins benti á. Þau vilja
gleymast meðan fjármagni og
framkvæmdum er beint að
miðsvæðunum.
Í þessum greina-
flokki Morgunblaðs-
ins hefur mannlífið í
höfuðborginni og
nágrenni í sinni fjöl-
breytilegustu mynd
verið í sviðsljósinu}
Myndir af mannlífinu
Þ
ess var minnst vestan hafs sl. laug-
ardag að fimmtíu ár væru liðin frá
„sunnudeginum blóðuga“, en þá
réðust lögreglumenn á hóp mót-
mælenda sem hugðust ganga frá
bænum Selma í Alabama til Montgomery,
höfuðborgar ríkisins. Átökin áttu sér stað við
brú yfir Alabama-fljót, en brúin sú er nefnd eft-
ir Edmund Winston Pettus, sem var forðum
herforingi í her suðurríkjamanna í þræla-
stríðinu, þingmaður og háttsettur í Alabama-
deild Ku Klux Klan-samtakanna, hinum ill-
ræmda leynifjelagsskap, eins og það var nefnt í
Morgunblaðinu á þriðja áratug síðustu aldar.
(Menn voru reyndar byrjaðir að minnast
göngunnar fyrr, nefni til að mynda kvikmynd-
ina Selma, sem fékk góðar viðtökur víða þó ein-
hverjum hafi þótt að of mikið væri um svert-
ingja í henni, hvítum hetjum væri ekki hampað sem vert
væri.)
Móttökurnar sem göngumenn fengu á Edmund Pettus-
brúnni urðu fréttaefni víða um Bandaríkin og myndir af
misþyrmingunum juku almennan stuðning við göngufólk,
enda var það að berjast fyrir því að allir fengju að kjósa,
án tillits til litarháttar, eignastöðu eða menntunar. Önnur
ganga fór af stað 9. mars, nú með Martin Luther King í
broddi fylkingar, en bara út á miðja brú þar sem beðist var
fyrir, og þriðja gangan, og sú sem er tilefni þessa pistils,
var svo haldin 17. mars og nú gengið alla leið með Martin
Luther King og fleiri þekkta andófs- og hugsjónamenn í
fararbroddi. Göngunni lauk svo 25. mars (leið-
in var 87 kílómetrar) með ræðu Kings á tröpp-
unum framan við þinghús Alabama.
Tugir þúsunda voru staddir í Montgomery
þegar göngunni lauk, flestir til að sýna baráttu
blökkumanna stuðning, en líka allmargir and-
stæðingar og jafnvel hatursmenn Kings og
baráttu hans. Myndir frá þessum um-
brotatímum eru eðlilega merkileg heimild um
þennan tíma, en í vikunni rakst ég á mynd sem
mér fannst venju fremur merkileg, mynd þar
sem sjá má formann Nasistaflokks Bandaríkj-
anna veitast að Martin Luther King á þing-
hússtorginu í Montgomery.
Nú er það kannski ekki merkilegt í sjálfu
sér, nóg er til af vitleysingum um veröld víða,
en málið er að þessi umræddi vitleysingur, eða
vitfirringur kannski, maðurinn á myndinni,
sem gekk Adolf Hitler á hönd vegna þess að Hitler vitn-
aðist honum í draumi, var eitt sinn meðal hermanna á
Keflavíkurflugvelli, mætti í veislur í Reykjavík og gekk
meira að segja að eiga íslenska konu í Dómkirkjunni, en
Jón Auðuns dómprófastur gaf hjónin saman.
Í ræðu sem Obama Bandaríkjaforseti hélt við minning-
arathöfn vegna göngunnar í vikunni lét hann þau orð falla
að göngunni væri ekki lokið, og má til sanns vegar færa,
það er mikið verk óunnið í réttindabaráttu litra Banda-
ríkjamanna, ekki síst fyrir þrákelkni manna eins og hins
sáluga formanns umrædds nasistaflokks, sem féll fyrir
morðingjahendi líkt og Martin Luther King. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Nasisti suður með sjó
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Haldi fram sem horfir er hætt
við að blámi og tærleiki Þing-
vallavatns víki fyrir vaxandi
þörungagróðri. Ef þörungum
fjölgar þá minnkar tærleiki
vatnsins, ljósið nær ekki jafn
langt niður og áður með
margvíslegum áhrifum. Vatnið
mun m.a. breyta um lit. Þetta
ógnar framtíð lífríkis vatnsins
og líkur eru á að það breytist
haldi þessi þróun áfram.
Magn þörungasvifs er mark-
tækt meira nú en fyrir 3-4
áratugum og er aukningin tvö-
til fjórföld. „Þetta gæti allt í
einu umturnast og þá tekur
vistkerfið stakka-
skiptum hvað varð-
ar gerð og eðli,“
sagði dr. Hilmar J.
Malmquist, líffræð-
ingur. Hann sagði
erfitt að segja fyrir
um hvaða
korn geti
fyllt mæl-
inn.
Gæti
umturnast
FRAMTÍÐ ÞINGVALLAVATNS
Ólafur Örn
Haraldsson