Reykjalundur - 01.06.1962, Blaðsíða 29

l>egar á þeim tínia var mikil starfsemi komin á fót,
sem byggðist sumpart á skerfi sjálfboðaliða og sumpart
á skerfi bæjarfélaga. Ríkið tók einnig mikinn þátt í
þessu, einkum með stuðningi við hina svokölluðu ,,sér-
hjálp" (særforsorg) fyrir þá, sem verst voru staddir,
gcðveikir, vangefnir, blindir, heyrnarlausir, flogaveik-
ir o. fl. Bæði starfrækti það hæli og heimili, og einnig
veitti það fjárhagsaðstoð.
Auk hjálparinnar fyrir blinda, lieyrnarlausa og van-
gefna, var endurhæfing öryrkja koinin mjög vel á veg,
einkum fyrir tilstilli sjálfseignarstofnunarinnar Sam-
fundet og Hjemmet for Vanföre, sem með árunum
iiafði komið mikilli endurhæfingarstarfsemi á fót. Þessi
stofnun hafði yfir að ráða tveim sjúkrahúsum, þar scm
sérfræðingar í bæklunarsjúkdómum störfuðu, liania-
skólum, æfinga- og þjálfunarstöðvum, vinnustofum o.
s. frv.
Öryrkjafélögin höfðu einnig umfangsmikla endur-
hæfingarstarfsemi með höndum, bæði með því að rcka
tilraunavinnustofur og venjulegar vinnustofur. Samtök
sjúklinga lujfðu einnig með höndum umfangsmikla
starfsemi bæði læknisfræðilega og atvinnulega, fyrir til
dæmis berklaveika gigtarsjúklinga, flogaveika o. fl.
Sjálfboðaliðar brugðust.
Sú stofnun sem samræma átti alla þessa endurhæf-
ingarstarfsemi, var Örorkumatsrétturinn, sem heyrði
Iteint undir félagsmálaráðuneytið, og sem attk þess að
sjá um endurhæfingarmál. skar úr um rétt til örorku-
bóta o. fl. Augljósasti gallinn á þessu kerfi var að allt
heyrði þetta undir Örorkumatsréttinn í Kaupmanna-
höfn. Það liggur í augum uppi, að þótt haft væri erind-
rekakerfi voru miklir vankantar á þv/ að skera úr um
atvinnuvandamál fólks, sem ef til vill bjó í 4-500 kíló-
metra fjarlægð frá Kaupmannahöfn, á stöðum þar sem
atvinnumöguleikar voru allt aðrir en í Kaupmanna-
höfn. Rétturinn ltafði ekki djúptæka þekkingu á at-
vinnuháttum í hinuin ýmsu héruðum landsins. Þörfin
var þess vegna mjög knýjandi að dreifa stjórninni
meira. Við þetta bættist, að hugtakið endurhaifing
hafði ekki náð að festa rætur nema að litlu leyti meðal
fólksins þrátt fyrir mikla viðleitni þeirra sem hlut áttu
að máli til þess að útbreiða skilning og þekkingu á
atvinnuvandamálum fatlaðra.
Árið 1952 sagði Henning Friis, núverandi forstöðu-
maður félagsmála rannsóknarstofnunarinnar í Dan-
rnörku, í umræðuin um framlag sjálfboðaliða til félags-
rnála:
„Eitt af þeim sviðum, þar sein þörf er tnikil nú á
límum á framlagi sjálfboðaliða, er lausnin á vandamál-
mn varðandi vinnu fyrir fatlaða og fullorðið fólk. En
þessi vandi verður æ meira aðkallandi. Ef hér verða
ekki gerð stórátök af sjálfboðaliðum, til að fá atvinnu-
veitendur til að líta á þetla sem þjóðfélagslega skyldu
sína þá kernur fyrr eða síðar að því að grípa verður til
lagasetttingar, eins og gert hefur verið í Englandi."
Átta árum síðar voru lögin um endurhæfingu sett.
Það skeði sumpart vegna þess að sjálfboðaliðar utan
raða fatlaðra brugðust og kannski aðallega vegna þess,
að fram til þess tíma hafði ekki tekizt að vekja áhuga
aðilanna tveggja á vinnumarkaðinum — vinnuveitenda
og verkamanna. Þetta ber ekki að skilja svo, að ekki
hafi verið hægt að fá leiðtoga til að skrifa undir ávörp
og þess háttar, heldur vegna þess að hin góðu áform
vildu gleymast í dagsins önn.
Árið 1952 nefndi Henning Friis löggjafarleiðina, sem
siðasta úrræði, hann vissi vel að það gat falið í sér
mikla ágalla að koma opinberri stjórn á, á sviði þar
sem persónulegt, raannlegt og einstaklings framlag hafði
ráðið svo miklu. Einkastofnanir geta eins og kunnugt
er skorið sér frjálsari stakk hvað starfssvið snertir en
opinberar, og í vissum tilfellum geta þær meira að
segja gefið einstaklingnum vald til að ákveða eftir eig-
in dómi, án þess að þurfa að taka tillit til hinna þreyt-
andi hugtaka, scm nefnd eru fordœmi og venja, og oft
skera yfirvöldum svo þröngan stakk.
Óttinn við að úrskurður í ein einstöku máli hafi það
í för með sér að aðrir, sem líkt er ástatt unt, krefjist
strax sama réttar sér til handa, veklur oft neitun í til-
fellum þar sem hver einstakur embættismaður hefði
gjarnan viljað segja já.
Þetta vandamál blasti við þegar farið var að undir-
búa löggjöfina um endurhæfingu. Menn voru í þessu
sambandi fyrst og fremst hræddir um að sú starfsemi
sem þegar var komin á fót, og hafði komið mörgu
góðu til leiðar, niundi einhæfast um of. Sérstaklega
þó skerfur þeirra einstaklinga er stóðu fyrir endurhæf-
ingarstarfseminni. Menn vildu ógjarna, að í hans stað
kæmi einhliða starfsemi, en þannig, töldu opinberir
aðilar, yrði það að vera til þess að allir nytu sömu
kjara. Nú er það langt í frá, að menn hafi óskað að
slík starfsemi ætti að byggjast á gæzku og framlögum
einstaklinga að mestu leyti.
Heildarlínur dregnar.
Við höfum aðeins liaft löggjöf um endurhæfingu í
tvö ár, við höfum ekki iðrast þess að hún var sett og
það var gert með samkoinulagi allra stjórnmálaflokka
meira að segja.
í vissum atriðum hafa lögin ef til vill haft í för með
sér dálitla afturför. En í meginatriðum hafa lögin
skapað okkur grundvöll, sem hefur verið ómetanleg fyr-
ir starfsemi okkar.
Endurhæfingarlögin eru byggð upp sem „rammalög",
það er að segja, liig þar sem heildarlfnur eru dregnar,
Reykjalunduk
27