Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Blaðsíða 28

Að minnsta kosti eru eldri hleðslur en steingólfið góða sem gefa til kynna
nokkuð öflugar undirstöður og gætu upphaflega verið undir aurstokkum
eldri kirkju en torfkirkjunnar. Timburkirkjur á steinundirstöðu eru hins
vegar viðkvæmar fyrir veðrum.
Timburkirkjan hefur verið mjó og með litlum kór (sjá 10. mynd). Hún
átti ekki að þjóna stórum hópi og var því ekki vegleg en engu að síður
virtust hornstoðir hennar úr vönduðu timbri. Þessa kirkju er ekki hægt að
tímasetja að öðru leyti en máldagar gefa til kynna. Hún gæti vel hafa verið
byggð skömmu eftir 1300. Kirkjuból var ekki vísiterað reglubundið og
hlaupið framhjá því nokkuð oft (eins og getið er í kafla um ritheimildir
hér á eftir). Þó að kirkjan sé ekki alltaf nefnd í máldagasöfnum er það
tæplega sönnun þess að hún hafi lagst af um lengri eða skemmri tíma,
þó svo það sé freistandi ályktun. Því er ekki hægt að segja til um hvenær
fyrsta torfkirkjan var reist en miðað við kenningar Knuds Krogh og
Harðar Ágústssonar er eins víst að það hafi verið snemma.
Kirkjugarður
Kirkjugarðar hafa ekki oft verið rannsakaðir í heild sinni. Fyrir því eru
margar ástæður. Margir þeirra eru í notkun og því viðkvæmt að róta í
þeim.35 Öðrum hefur verið raskað af seinni tíma framkvæmdum. Mið-
aldakirkjugarða, sem lögðust af, átti að flytja, a.m.k. ef farið var eftir
kirkjulögum.36 Reyndar er óljóst með hvaða hætti þessu var fylgt.37
Rannsóknir á kirkjugörðum eru þar að auki stopular og fæstar heildstæðar
og þannig erfitt að alhæfa um lögmál í greftrun og viðlíka þegar þær
spanna löng tímabil og marga landshluta.38 Helstu yfirlitsrit um þennan
málaflokk eru Kristnisagan,39 auk þess sem Hjalti Hugason hefur gert
málinu góð skil í einu bindi Íslenskrar þjóðmenningar. 40
Meðal þess sem sjá má í yfirlitsritum er að kirkjusmíði laut skýrum
og föstum reglum. Kirkjur og legstaðir snéru almennt í austur-vestur og
tóku þar sem fyrirmynd musteri Salómons.41 Það að marka kirkjugarð
er einnig þaðan.42 Garður átti að vera 40 skref frá veggjum höfuðkirkju
en 30 við kapellur.43 Raunar má telja að stærð garðs hafi einnig markast
af því hvort gert væri ráð fyrir því að jarðsett væri í honum og þá fyrir
hversu stórt svæði. Það gætu hafa verið hagsmunir bænda að fá að
jarðsetja í heimagrafreitum, bæði vegna kostnaðar og erfiðra flutninga
að vetrarlagi.44 Í Jarðabókinni er einmitt víða vitnað til langra flutninga
hreppamanna og svipað hefur þá gilt um líkflutninga.45 Staðarhólsbók
Grágásar skilgreindi raunar hvernig átti að velja mönnum legstaði og hvað
það kostaði.46
KIRKJUBÓL VIÐ SKUTULSFJÖRÐ 27