Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Blaðsíða 37

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 2015 37
GERÐUR ÓLÍNA STEINÞÓRSDÓTTIR, AMALÍA BJÖRNSDÓTTIR OG BÖRKUR HANSEN
Þó að fjölmargar kenningar hafi verið settar fram um það hvernig hægt sé að draga
úr þróun kulnunar virðist vera nánast ómögulegt að fyrirbyggja hana (Maslach og
Goldberg, 1998; Schaufeli og Enzmann, 1998). Á grundvelli fyrirliggjandi rannsókna
komst Cheng (2005) að þeirri niðurstöðu að mikilvægast væri að þróa alhliða forvarna-
áætlun. Einn liður í slíkri áætlun þyrfti að vera regluleg námskeið þar sem áhrifa-
þættir kulnunar og ýmis stig hennar væru í brennidepli, sem og fræðsla um orsakir og
afleiðingar hennar. Í áætluninni þyrfti einnig að gera ráð fyrir stofnun stuðningshópa
á vinnustað og þjálfun í tímastjórnun, félagsmótun og lausnum verkefna og að veitt
yrði fræðsla um orsakir og afleiðingar kulnunar. Engin ein leið virðist því fær til að
fyrirbyggja kulnun, en Carod-Artal og Vázquez-Cabrera (2013) telja að líklega sé best
að koma í veg fyrir hana með því að draga úr streitu.
Fyrir nokkrum árum urðu breytingar á vinnumarkaði og samdráttur átti sér stað hjá
fyrirtækjum og stofnunum sem leiddi til þess að Reykjavíkurborg og önnur sveitar-
félög hagræddu töluvert í rekstri sínum. Þar má nefna niðurskurð á fjárútlátum til
skólastofnana sem fólst meðal annars í því að sameina skóla, jafnvel á milli skólastiga,
fækka stjórnendum og lækka laun (Guðný Guðbjörnsdóttir og Sigurlína Davíðsdóttir,
2015; Sigurlína Davíðsdóttir o.fl., 2012). Því þurftu skólastjórar leik- og grunnskóla
að sýna útsjónarsemi í mjög flóknu og fjölbreyttu starfi á tímum samdráttar. Eftir
þessar grundvallarbreytingar á vinnuumhverfi skólastjóra síðustu árin eru skólar í
dag eflaust ekki síður krefjandi starfsumhverfi en áður.
Það er því áhugavert að kanna tíðni kulnunar meðal íslenskra grunn- og leik-
skólastjóra í kjölfar breyttra áherslna í starfi þeirra og víðtækra skipulagsbreytinga.
Í hvaða mæli upplifa þeir kulnun? Má rekja einkenni kulnunar hjá skólastjórum til
persónutengdra þátta, starfstengdra þátta, þ.m.t. á hvaða skólastigi þeir starfa, eða
samskipta þeirra við nemendur, foreldra eða starfsfólk? Hefur bakgrunnur grunn- og
leikskólastjóra áhrif á kulnun?
AÐFERÐ
Rannsóknin byggðist á spurningalista sem skólastjórar í leik- og grunnskólum svör-
uðu og er hluti af meistaraprófsritgerð Gerðar Ólínu Steinþórsdóttur (2014). Notaður
var erlendur spurningalisti en auk þess var bætt við nokkrum spurningum um bak-
grunn skólastjóranna, starfsaðstæður og menningu í skólunum.
Þátttakendur og framkvæmd
Í apríl 2013 voru 165 grunnskólastjórar skráðir á netfangalista hjá Skólastjórafélagi
Íslands (SÍ) og 214 leikskólastjórar hjá Félagi stjórnenda leikskóla (FSL). Formenn SÍ og
FSL sendu í tölvupósti kynningarbréf til félagsmanna sinna með krækju á spurninga-
lista könnunarinnar. Samkvæmt tölum frá Hagstofu Íslands (e.d.) voru 171 grunn-
skólastjóri og 217 leikskólastjórar við störf í lok ársins 2012. Því má ætla að náðst hafi
til flestra þeirra.
Hlutfall þeirra þátttakenda sem svöruðu spurningalistanum að mestu eða að öllu
leyti var um 50% eða 82 af 165 grunnskólastjórum og 107 af 214 leikskólastjórum. Af