Dagblaðið Vísir - DV - 20.08.2010, Síða 22

22 viðtal 20. ágúst 2010 föstudagur
Runólfur Ágústsson varð áberandi í þjóð-lífinu þegar hann tók við Samvinnuháskól-anum á Bifröst und-
ir lok tíunda áratugarins, gerði hann
að viðskiptaháskóla og síðar að við-
urkenndri menntastofnun á háskóla-
stigi.
Runólfur segir samfélagið hafa
verið gott við hann til þessa. Eftir langt
og stundum einmanalegt ferðalag um
Ástralíu og endurmat á tilverunni
langaði hann til að bjóða samfélaginu
krafta sína á erfiðum tímum. Hann
spyr sig hvort ekki sé ónauðsynlegt að
verja nærri 30 milljörðum í atvinnu-
leysisbætur á ári þegar veita mætti því
fé um aðra farvegi til að mennta fólk í
atvinnuleit. „Er það ekki bein og arð-
bær fjárfesting fyrir samfélagið,“ spyr
Runólfur sem tók þátt í að skipuleggja
nám fyrir 3.000 atvinnulaus ung-
menni eftir bankahrunið.
Eins og fram hefur komið var Run-
ólfur skipaður umboðsmaður skuld-
ara og sat í embætti einn dag eft-
ir að fjármál hans komust í hámæli.
Ásta Sigrún Helgadóttir lögfræðingur
hreppti stöðuna eftir að félagsmála-
ráðherra sá sér ekki fært að styðja
Runólf til verkefnisins.
Aðstaða í boði bankanna?
„Ég veit ekkert hvað tekur við nú.
Það hlýtur að vera einhver sem vill
fá þokkalega röskan mann í vinnu.
Í mínu lífi hefur það verið þannig að
þegar einar dyr lokast þá opnast aðr-
ar. Af hverju sótti ég um starf umboðs-
manns skuldara? Ég skal segja það
alveg heiðarlega. Þegar ég kom að at-
vinnuleysismálunum í fyrra gerði ég
það heiðarlega og af einlægni á þeirri
forsendu að ég vildi leggja eitthvað
af mörkum fyrir samfélagið. Ég hafði
fjárfest, ég hafði grætt og ég hafði tap-
að. Ég hafði árum saman verið mjög
hátt launaður. Þetta var partur af nið-
urstöðunni sem ég komst að um sjálf-
an mig þegar ég ók um eyðimerkur
Ástralíu. Ég endurmat líf mitt. Ég vildi
gefa eitthvað til baka til samfélagsins.
Það menntaði mig og það var gott og
gjöfult. Nú er komið að því að endur-
gjalda hugsaði ég. Ég tók til dæmis þá
ákvörðun þegar ég var spurður um
launakröfur að mér dygði jafngildi at-
vinnuleysisbóta við að stýra verkefn-
inu í sex mánuði. Það eru rúmar 149
þúsund krónur á mánuði. Þegar staða
umboðsmanns skuldara losnaði taldi
ég mig einnig geta gert gagn á þeim
vettvangi. Forveri hennar, Ráðgjaf-
arstofa um fjármál heimilanna, var
lömuð. Þarna eru um 850 mál sem
bíða afgreiðslu og þúsundir mála að
bætast við. Ég tel mig kunna að byggja
upp starfhæfar einingar hratt og ör-
ugglega. Ég var metinn hæfastur sam-
kvæmt óháðu mati. Eftir á að hyggja
held ég að ráðherrann hefði átt að
segja sig frá þessu og láta einhvern
annan ráða í þetta. En þetta var hans
ákvörðun og hún var klaufaleg. Ég er
þannig gerður að ég tek þann slag sem
kemur og reyni að vinna hann. Eftir
örlagaríkt símtal við Árna Pál var ljóst
að ég naut ekki stuðnings hans leng-
ur og hann óskaði eftir því að ég viki
til hliðar þótt hann hafi reynt að draga
úr þeim ummælum sjálfur. En svona
var þetta. Það hefði verið fáránlegt að
hanga á þessu. Það kom mér á óvart
þennan hálfa dag sem ég var inni á
skrifstofunni (Ráðgjafarstofu heimil-
anna), að frétta að þarna inni voru all-
ir munir að láni frá bönkunum. Stóll-
inn var frá Arion, skrifborðið frá Glitni
og uppi á vegg hjá forstjóranum hékk
málverk í eigu eins bankanna. Þetta
fannst mér ekki vera við hæfi. Auðvit-
að vissi ég að slagurinn yrði við bank-
ana. Ég sagði líka frá fyrsta degi að ég
ætlaði að taka þann slag. Ég ætlaði
mér að gera það og vinna fyrir skuld-
arana. Það var engin tilviljun að þess-
ar upplýsingar um fjármál mín láku til
DV innan úr bankakerfinu. Ég reyni
að vera einlægur og heiðarlegur í því
sem ég geri.“
Hröð uppbygging
Eftir laganám hóf Runólfur störf hjá
sýslumanninum í Borgarnesi. Fljót-
lega var hann einnig byrjaður að
kenna lögfræði við Samvinnuháskól-
ann á Bifröst; þótti það skemmtilegra
en að gera fjárnám hjá fólki. Hann var
orðinn rektor skólans árið 1998 sem
síðar varð einn af háskólum þjóðar-
innar.
„Mitt fyrsta verk sem rektors var
að fara á fund menntamálaráðherra
sem þá var Björn Bjarnason. Ég lagði
fyrir hann mínar áætlanir og spurði
hann hvort ég nyti stuðnings hans
til verka. Hann kvað já við og okkur
gekk ágætlega að vinna saman. Ég var
þekktur róttæklingur og hann hægri-
maður. Við náðum góðu samstarfi
um uppbygginguna og Björn á mik-
inn hlut þar að máli. Hann hafði mjög
skýra sýn á menntamálin. Mér finnst
hvorki Þorgerður Katrín Gunnars-
dóttir né Katrín Jakobsdóttir standa
honum jafnfætis varðandi mennta-
mál þjóðarinnar sem á þessum tím-
um eru einn mikilvægasti málaflokk-
urinn. Björn var eiginlega jafn góður
menntamálaráðherra og hann var
vondur dómsmálaráðherra. Það var
ekkert gróðafyrirtæki að reka há-
skóla á Bifröst. Þegar ég skilaði þar
mínu verki voru þar á áttunda hundr-
að nemendur sem stunduðu nám í
þremur deildum bæði í grunnnámi
og á meistarastigi.“
Fólk tekur sprett með mér
Löngu síðar komu upp ýmis mál þar
sem einkamál Runólfs urðu að fjöl-
miðalefni .„Þau mál voru mér erfið-
ari en það mál sem ég hef nú farið í
gegn um varðandi stöðu umboðs-
manns skuldara. Þessi slagur nú snýst
um ákveðið samfélagsástand. Ann-
ars vegar ástand sem ég tók þátt í árið
2007, sem eftir á að hyggja var ekki
skynsamlegt, hvorki peningalega né
á annan hátt. Hins vegar þveröfugt
ástand sem nú ríkir. Enginn var mað-
ur með mönnum nema hann hefði
mjög mikið handa á milli og ham-
ingjan var mæld í peningum. Ég hafði
fest aleiguna í Háskólavöllum á Suð-
urnesjum. Ég var ráðinn þangað sem
verkefnisstjóri af aðilum sem stofn-
uðu Háskólavelli og Keili. Eiginlega
var sagt við mig: „Komdu og reyndu
að gera eitthvað úr þessari herstöð
með okkur.“ Ég fékk að hluta laun fyr-
ir vinnuna, sem ég lagði sem hluta-
fé í Háskólavelli með láni frá Spari-
sjóði Mýrarsýslu, alls um 50 milljónir
króna og veðsetti allt mitt. Þetta lán
hef ég löngu greitt til baka. Við settum
okkur það markmið að vera komnir
með 500 nemendur innan fimm ára.
Við stefndum að því að íbúar yrðu
að minnsta kosti 1.500 innan fimm
ára og að fjárhagur Keilis yrði trygg-
ur. Þetta gekk afar vel og við náðum
markmiðum okkar á tveimur árum.
Fyrstu nemendurnir fluttu inn í ág-
úst 2007. Margrét Pála Ólafsdóttir tók
að sér að setja á fót leikskóla og svona
vannst þetta. Í lok annars starfsársins
– og hafði ég þá verið þarna í nærri
þrjú ár – voru nemendur á sjötta
hundrað, íbúar um 2.000 og Keil-
ir var það árið rekinn með 200 millj-
óna króna afgangi. Þá sagði ég við
sjálfan mig: „Nú er komið nóg, ég er
góður í að byggja upp.“ Ég er ekki góð-
ur í því að halda í horfinu. Mér lætur
líka vel að laða að mér gott fólk sem
er til í að hlaupa með mér, en ég geri
mjög miklar kröfur. Eins og góður vin-
ur minn frá Bifröst, Gunnar Ólafur
Haraldsson, sagði varðandi Bifrastar-
málin: „Þú baðst okkur um að hlaupa
með þér 5 þúsund metra hlaup. Svo
þegar við komum í mark segir þú að
við eigum að halda áfram og hlaupa
maraþon.“ Ég þreyti gjarnan af mér
samstarfsfólk á nokkurra ára tíma-
bili. Þegar markmiðum Keilis var náð
fannst mér því ágætt að stíga til hlið-
ar,“ segir Runólfur.
Að bæta samfélagið
„Mig langaði til að ferðast og skrifa
bók. Ég fór til Ástralíu, leigði mér bíl
og ók þvert yfir álfuna aleinn. Það var
á tímum afar einmanalegt. Ég ók einn
yfir eyðimörk sem þótti alveg galið
að gera. Menn fara gjarnan á mörg-
um bílum og með gervihnattarsíma.
Ég var einn og símalaus á gömlum
Pajero-jeppa. Þetta heppnaðist og ég
skrifaði bók sem ég kallaði „Enginn
ræður för“ og vona að lesendum hafi
líkað.
Eftir þetta fór ég til starfa fyrir Árna
Pál Árnason félagsmálaráðherra. Við
þekkjumst eins og fram hefur komið.
Hann bað mig að koma að greiningu
á aðstæðum ungra atvinnuleitenda.
Ég var þar í starfshópi með Gesti Guð-
mundssyni félagsfræðingi og fleir-
um. Niðurstöðurnar voru sláandi. Við
sáum skýrast að þróunin virtist sam-
bærileg því sem gerðist í kreppunni
í Finnlandi á tíunda áratugnum. Þar
urðu margir árgangar utanveltu í
skólakerfinu og áttu erfitt uppdráttar
í atvinnulífinu. Þetta fólk datt út um
og upp úr tvítugu og fótaði sig ekki í
samfélaginu. Þetta unga fólk fór á at-
vinnuleysisbætur og síðar örorkubæt-
ur. Við skoðuðum þetta hér. Í ljós kom
að meðal atvinnulausra ungmenna
ríkti vonleysi og depurð. Þau snéru
sólarhringnum við. En þau upplifðu
stöðu sína bærilega í fjárhagslegu til-
liti, fengu kannski 100 til 150 þúsund
krónur á mánuði í atvinnuleysisbæt-
ur og bjuggu flest heima hjá foreldr-
um sínum. Í kjölfarið lögðum við
fram skýrslu sem kom út í nóvember
í fyrra. Mér var falið að þróa aðferðir
til þess að sporna við þessari þróun.
Samþykkt var til dæmis á fjárlögum
að færa 1,2 milljarða króna úr bóta-
hluta atvinnuleysistryggingasjóðs yfir
í úrræðafé. Fyrir það gátum við farið
út í skólana og bókstaflega keypt pláss
fyrir þessi ungmenni. Um þrjú þús-
und hafa nýtt þessi úrræði og 90 pró-
sent þeirra eru virk. Þetta skiptir miklu
máli. Um 200 til 300 fóru á mettíma
inn í almennu framhaldsskólana. Þar
stóðu tveir skólar sig sérstaklega vel.
Menntaskólinn í Kópavogi tók nema
inn í þjónanám sem er hagnýtt og næg
eftirspurn eftir þjónum á vinnumark-
aði. Fisktækniskólinn á Suðurnesjum
tók í samstarfi við Fjölbrautaskólann
þar við 30 strákum sem enduðu í at-
vinnu sem lýtur að fiskveiðum og fisk-
vinnslu. Þetta eru aðeins fáein dæmi.
Niðurstöðurnar nú í vor voru þær að
um 75 prósent þeirra ungmenna sem
nýttu sér þessa leið stóðu sig og luku
námi með fullnægjandi árangri. Þetta
unga fólk þurfti bara að fá tækifæri.
Þetta er verkefni sem ég er gríðarlega
stoltur af.“
Háskólarnir ekki vandamál...
Þetta verkefni þarf að þróa áfram að
mati Runólfs. „Það er alveg galið að
greiða fólki 27 milljarða króna í at-
vinnuleysisbætur á ári fyrir að vera
heima og gera ekki neitt. Ég er ekki
að tala um að fólk eigi ekki að fá bæt-
ur missi það vinnuna. Það á að nota
þetta fé til að skapa fólki ný tækifæri
í lífinu. Við erum núna að skera nið-
ur menntakerfið. Hættulegast er að
skera niður háskólakerfið. Það er
mjög sveigjanlegt og í grunninn mjög
gott. Sú skemmdarverkastarfsemi
sem hinn vinstrigræni menntamála-
ráðherra virðist ætla að fara í þar er
þjóðhagslega stórhættuleg. Stundum
er sagt að við séum með allt of marga
háskóla. Það er ekki þannig. Hér eru
7 háskólar. Í Bandaríkjunum eru fjög-
ur- til sexþúsund skólar á háskólastigi
sem er svipað hlutfall og hér miðað
við höfðatölu. Í Japan eru hlutfallslega
fleiri háskólar en hér á landi. Vandinn
er ekki fjöldi háskólanna. Vandinn er
niðurskurðurinn innan þeirra. Samt
er þetta eitt ódýrasta háskólakerfi í
Evrópu miðað við landsframleiðslu.
Á þessum þrengingartímum eigum
við að efla háskólakerfið og nota það
hugvit og mannafla, sem hrakist hef-
ur af vinnumarkaði, og beita okkur
fyrir því að veita fólki tækifæri til end-
urmenntunar. Þegar kreppunni linn-
ir efir tvö til þrjú ár verður það fólk að
útskrifast og verður til í slaginn. Þarna
vantar stefnumörkun og skýra sýn
sem þessi ríkisstjórn virðist því miður
ekki hafa. Vandinn í menntakerfinu
er ekki háskólarnir heldur framhalds-
skólarnir.
... heldur framhaldsskólarnir
Við erum með mesta brottfall í Evr-
ópu út úr framhaldsskólum, milli 30
og 40 prósent. Það er eitthvað veru-
lega mikið að. Brottfall drengja er
óvenju hátt og við útskrifum nema
seinna en aðrar þjóðir úr fram-
haldsskólum. Við búum við dýrt og
lélegt framhaldsskólakerfi. Allt of
stór hópur sem kemur í framhalds-
skólana bíður skipbrot. Ég hef lengi
verið talsmaður frumgreinadeilda.
Þetta eru námsbrautir fyrir þá sem
eru orðnir 24 ára og féllu af ýmsum
ástæðum úr framhaldsskólunum.
Þetta nám var til í Tækniskólanum og
á Bifröst og hefur eflst mikið á und-
anförnum árum. Meðalaldur í þess-
um deildum er yfir þrítugt. Þessar
deildir eru þrjár á landinu; á Bifröst,
við HÍ og hjá Keili. Það er mjög stór
hópur hér á landi sem horfið hef-
ur úr framhaldsskóla sem fær þarna
annað tækifæri. Það var gerð könnun
sem að þessu lýtur á meðal nema í HÍ
síðastliðið vor. Spurt var hvernig þeir
teldu að viðkomandi framhaldsskóli
hefði undirbúið þá undir framhalds-
nám. Í fyrstu þremur sætunum voru
Menntaskólinn á Akureyri, Mennta-
skólinn í Reykjavík og Menntaskól-
opn st aðRaR
Þegar einar dyr lokast
Nafn Runólfs Ágústssonar lögfræðings
hefur verið áberandi í fjölmiðlum að und-
anförnu. Hann sótti um starf umboðsmanns
skuldara, var metinn hæfastur umsækjenda,
en missti stuðning Árna Páls Árnasonar fé-
lagsmálaráðherra efir að umræða um skuldir
runólfs urðu að umræðuefni í fjölmiðlum.
Í samtali við Jóhann Hauksson segir
hann mikil vægasta samfélagslega verkefnið í
mótlæti kreppunnar felast í að styðja og bæta
menntakerfið. fyrsta hreina vinstristjórn lýð-
veldisins sé hins vegar sundruð og verklítil.
Á þessum þreng-ingartímum
eigum við að efla há-
skólakerfið og nota það
hugvit og mannafla,
sem hrakist hefur af
vinnumarkaði, og beita
okkur fyrir því að veita
fólki tækifæri til endur-
menntunar.
Pólitískur Forkur „Ástandið hjá VG er slíkt að flokkurinn getur ekki stjórnað
alveg burtséð frá stefnu hans.“ mynd sigtryggur Ari