Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.2011, Blaðsíða 18

18 | Úttekt 14.–16. janúar 2011 Helgarblað
„Í mörg ár átti ég erfitt með að sætta
mig við þá staðreynd að ég kærði
ekki ofbeldið sem ég varð fyrir,“ seg-
ir Þórdís Elva Þorvaldsdóttir sem var
nauðgað þegar hún var sextán ára
gömul. Athæfið féll ekki undir skil-
greiningu hennar á nauðgunum og
því lagði hún aldrei fram kæru.
Mál Þórdísar Elvu er aðeins eitt
af mörgum nauðgunarmálum sem
aldrei eru kærð. Árið 2009 komu 130
kynferðisbrotamál og nauðgunar-
mál til kasta Neyðarmóttöku, en að-
eins 59 þeirra voru kærð til lögreglu.
Árið þar á undan voru 118 kynferð-
isbrot tilkynnt til Neyðarmóttöku en
af þeim voru 44 mál kærð til lögreglu.
Þórdís Elva telur ástæðurnar fyr-
ir því að konur kæra ekki margar og
margvíslegar. Undir það taka aðrir
fagaðilar sem DV ræddi við, Guðrún
Jónsdóttir talskona Stígamóta, Eyrún
Jónsdóttir á Neyðarmóttökunni og
Friðrik Smári Björgvinsson, yfirmað-
ur rannsóknardeildar lögreglunnar.
Innanríkisráðuneytið leitar einnig
svara við því af hverju svo fáar kon-
ur kæra nauðgun og sömu spurn-
ingu reyndi Anna Bentína Hermans-
en að svara í meistararitgerð sinni í
kynjafræði. Það gerðu Hildigunn-
ur Magnúsdóttir og Katrín Erlings-
dóttir einnig árið 2006 í rannsókn
sinni á ofbeldismönnum. Þar kom
meðal annars fram að 85% þolenda
nauðgana kærðu ekki af því að þau
skömmuðust sín fyrir ofbeldið sem
þau voru beitt og 75% þeirra töldu
ofbeldið sjálfum sér að kenna. Helm-
ingur þátttakenda hafði ekki trú á
að gerandinn yrði dæmdur og 45%
þeirra óttuðust ásakanir fjölskyldu
og annarra.
Fordómar samfélagsins
„Þetta er eilífðarvandi,“ segir Þórdís
Elva: „Það er hægt að telja upp ótal-
mörg atriði sem gera það að verkum
að konur kæra ekki nauðgun. Kæran
er langan tíma að fara í gegnum kerf-
ið. Konan er aðeins vitni í eigin máli
en ekki málsaðili því ríkið sækir mál-
ið.
Hlutfall niðurfelldra mála er allt-
af það sama, um sjötíu prósent. Við
erum að kljást við samfélagslega for-
dóma. Smæð samfélagsins gerir kon-
um erfiðara um vik. Brotaþolar eru
oft tengdir gerandanum og svo fram-
vegis.“
Friðrik Smári treysti sér ekki
til að kafa djúpt ofan í hugsanleg-
ar ástæður fyrir því að konur kærðu
ekki, en nefndi þó að það gæti ver-
ið vegna kunningsskapar við nauð-
garann, ótti, skömm og vantraust á
kerfinu. „Þetta er í skoðun á mörg-
um vígstöðvum, hjá ráðuneytinu,
lögreglunni, ríkissaksóknara og eins
hjá Neyðarmóttöku og Stígamótum.
Allir þessir aðilar eru að velta þessu
fyrir sér og innanríkisráðuneytið er
að rannsaka málið. Til að fjölga kær-
um þarf vafalaust samstillt átak allra
aðila sem að þessum málum koma.
Það þarf að gera rækilega könnun á
því hvað liggur að baki og reyna að
bregðast við því.“
Ranghugmyndir um nauðgun
Sjálf kærði Þórdís Elva ekki af því að
hún var með ranghugmyndir um
nauðganir. „Ég vissi að það væru til
ókunnugir menn sem svífast einskis
og ég vissi að það væru til karlar sem
níðast á börnum innan fjölskyldunn-
ar. En hugmyndir mínar um nauð-
ganir voru klisjukenndar og ýktar
– fengnar að láni úr bíómyndum og
sjónvarpsþáttum. Ég sá fyrir mér líf-
látshótanir og vopnaskak í dimmu
húsasundi. Ekkert í mínu umhverfi
leiðrétti þessar ranghugmyndir. Að
kæra var því ekki möguleiki sem mér
kom til hugar, jafnvel þótt ég væri
með líkamlega áverka og glímdi við
andlegar afleiðingar. Það var ekki fyrr
en ég varð eldri, víðsýnni og þrosk-
aðri að ég fékk betri skilgreiningu á
nauðgun.“
Datt ekki í hug að kæra
Önnur kona á fertugsaldri, sem við
skulum kalla Kolbrúnu, deilir því
með Þórdísi Elvu að hafa aldrei lát-
ið það hvarfla að sér að kæra. Hún
var bara fjórtán ára þegar henni var
nauðgað. „Ég vissi ekki hvað hafði
gerst og datt ekki einu sinni í hug að
kæra þetta. Ég hef aldrei séð eftir því
að hafa ekki gert það, því ég hefði
aldrei kært hann. Ég var svo ung og
ráðvillt.“ Hún var þó aldrei í vafa um
að brotið hafði verið á henni. „Ég
vissi að þetta var nauðgun því ég
vaknaði upp við það að vinur minn
var að athafna sig ofan á mér. En
þetta var fyllerístengt og mér fannst
óþægilegt að muna ekki alveg hvern-
ig þetta hefði verið. Ég vissi ekki hvort
ég hafði kysst hann eða ekki. En ég
vissi alltaf að þetta var ekki rétt og ég
fékk algjört ógeð á honum. Ég talaði
aldrei við þennan strák aftur og hann
talaði aldrei aftur við mig. En fram að
þessu vorum við góðir vinir og hann
var alltaf mjög góður við mig. Seinna
heyrði ég frá sameiginlegum vini
okkar að hann hefði gert þetta aftur
við aðra stelpu.“
Sekt og sakleysi nauðgarans
Guðrún Jónsdóttir segir það sláandi
að skömm og sektarkennd komi í
veg fyrir að konur kæri mannrétt-
indabrot sem aðrir fremja á þeim.
Það sama var niðurstaðan í rann-
sókn Önnu Bentínu. Skömm, sekt-
arkennd, sjálfsásakanir, ótti við for-
dóma samfélagsins og vantrú á
réttarkerfið voru meginniðurstaðar
hennar.
„Konur óttast félagslega stöðu
sína,“ segir Guðrún: „Enda hefur það
sýnt sig að félagslegar afleiðingar
eru oft miklar. Það er ótrúlegt hvern-
ig fólk skiptist upp í lið með eða á
móti nauðgaranum. Í nágrannalönd-
um okkar hafa margir, meðal ann-
ars Amnesty International, rannsak-
að viðhorf kvenna sem hafa lent í
nauðgun. Þar kom fram að fordóm-
ar gagnvart þessum konum eru mikl-
ir. Þetta eru mjög mikilvægar rann-
sóknir því það er ekki hægt að mæla
sekt kvenna sem verða fyrir nauðg-
unum öðruvísi en að mæla sakleysi
nauðgarans í leiðinni. Ef átta pró-
sent Breta telja að lauslát kona beri
alla ábyrgð á því sé henni nauðgað
hljóta átta prósent Breta að telja að
nauðgarinn sé saklaus þegar hann
nauðgar lauslátri konu. Þetta eru hin
földu skilaboð. Tortryggni, fordómar
og réttarkerfi sem nær ekki utan um
þessi mál. Og konurnar sem verða
fyrir nauðgun eru bara þverskurður
af samfélaginu. Þær eru líka fullar af
fordómum og því þurfum við vitund-
arvakningu.“
Óttast útskúfun
Oft óttast konur að þær verði dæmd-
ar af sameiginlegum vinum eða
kunningum segir Eyrún. „Þær ótt-
ast að með því að leggja fram kæru
verður hún dæmd. Henni verður
jafnvel útskúfað úr kunningjahópn-
um.“
Eyrún segir það varhugavert að
fólk skiptist oft í tvo hópa. „Margir
telja að saklausir menn sitji í fangelsi
fyrir rangar sakargiftir. En það sem er
almennt þekkt samkvæmt rannsókn-
um er að falskar kærur eru ekki nema
um eitt og hálft til tvö prósent, svipað
og í öðrum sakamálum, sem þýðir að
í 98% tilfella megi ætla að konan segi
satt frá. Það uppgötvast líka fljótt ef
svo er og miðað við þá síu sem þessi
mál fara í gegnum er ansi hæpið að
falskt mál nái í gegn. En það sýn-
ir bara að fólk er ekki tilbúið til þess
að trúa því upp á gerandann að hann
hafi framið þetta ofbeldi og aldrei
viðurkennir hann það sjálfur.“
Mýtunni um falskar sakargiftir
er ósjaldan haldið á lofti. Snemma
síðasta árs sagði Brynjar Níelsson
hæstaréttarlögmaður í grein á Press-
unni að fullt af dæmum væri til þar
n Lítill hluti nauðgana kærður til lögreglu n Rætt við konur sem aldrei
kærðu n Treysta ekki réttarkerfinu n „Af hverju ætti ég að ganga í gegn-
um helvíti þegar ég veit hvað það er erfitt að sanna mál mitt?“ n Læknir
og lögfræðingar töldu viðmælendur DV ofan af því að kæra
LÉT LEMJA NAUÐGARA
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Sumir sneru sér þó
undan og létu eins
og þetta hefði aldrei gerst
og það særði mig mikið.
Nauðgað oftar en einu sinni Það kemur fyrir að Eyrún Jónsdóttir taki oft á móti sömu
konunum og eins tekur hún á móti fleiri konum þar sem sami gerandinn er að verki. Hún segir að
með því að kæra komi konur þeim skilaboðum á framfæri að nauðgarinn beri ábyrgð en ekki þær.
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir
Kærði ekki vegna ranghugmynda um
nauðgun og sá síðar mikið eftir því.