Dagblaðið Vísir - DV - 01.07.2011, Qupperneq 32

32 | Viðtal 1.–3. júlí 2011 Helgarblað
H
vernig er hægt að
ferðast um heim-
inn og miðla rétt-
lætisboðskap á
síðum dagblaða
og bloggi en gera
síðan eitthvað
óréttlátt gagnvart öðru fólki?“
var spurning sem Halla Gunn-
arsdóttir þurfti einu sinni að
svara eftir að hún særði konu.
Halla situr nýklippt með
snöggt hár, sólbrún og sælleg á
pallinum við Te og kaffi í Aust-
urstræti og drekkur chai-te.
Hún hóf störf sem blaðamað-
ur á Morgunblaðinu aðeins 22
ára gömul og varð fyrsti opin-
berlega vinstrisinnaði þing-
fréttaritari blaðsins.
Hún var einnig talskona
Femínistafélags Íslands og
mótmælti lokuðum réttar-
höldum yfir vændiskaup-
endum en er sennilega einna
þekktust fyrir að hafa ögrað
feðraveldinu með framboði til
formanns KSÍ. Nú er hún að-
stoðarkona Ögmundar Jónas-
sonar innanríkisráðherra.
Vissi að þetta væri satt
„Kannski er það erfitt þegar
maður hefur svona sterka rétt-
lætiskennd að iðka réttlætið
sjálf. Ég hef sjálf gert alls konar
mistök og hef ekki alltaf komið
fallega fram við fólk. Kona sem
ég hafði sært illa benti mér á
þetta þegar hún varpaði fram
þessari spurningu.
Ég man að þetta snerti mig
djúpt. Ég reiddist henni en
vissi um leið að þetta væri satt.
Síðan hef ég oft hugsað um
þetta, til dæmis þegar ég heyri
af vinstrisinnuðum strákum
sem predika réttlæti á daginn
en kaupa sér vændi á kvöldin,“
segir hún hugsi.
„Hvernig iðkar maður rétt-
lætið sjálfur? Hversu réttlátt
er það til dæmis að vera allt-
af að tala um fátækt í heimin-
um en gera ekkert til að breyta
því? Þótt ég sé leið yfir því að
hafa komið illa fram við þessa
konu er ég henni þakklát fyrir
að hafa bent mér á þetta. Síð-
an hef ég reynt að hafa þetta í
huga þótt ég geri stundum ein-
hverjar vitleysur.
En ég reyni af fremsta
megni að koma fram við fólk af
virðingu,“ segir Halla og kipp-
ir sér ekkert upp við það að
ókunnugur maður hefur tekið
sér stöðu fyrir aftan hana og
sveiflar höndunum til og frá á
meðan hann reykir.
Gaf allt spariféð
Óréttlæti heimsins hefur henni
lengi verið hugleikið. Hún
horfði stóreyg á sjónvarps-
fréttir af aðstæðum barna í
Eþíópíu þegar hungursneyðin
ríkti þar.
„Ég pældi mikið í þessu og
vissi til dæmis að sveltur mað-
ur má ekki borða mikið þegar
hann fær loks mat, því þá getur
hann dáið. Ég ætlaði að finna
upp flugvél með eldhúsi svo
það væri hægt að elda ofan í
börnin. Ég vissi ekki að það
væri löngu búið að finna upp
flugvélar með eldavélum og að
þetta snerist ekkert um það.
Svo safnaði ég peningunum
mínum í bauk og gaf Hjálpar-
stofnun kirkjunnar. Mamma
reyndi að fá mig ofan af því
enda var þetta allt spariféð
mitt og við óðum ekki í pening-
um. Á svipuðum tíma kom svo
upp eitthvert fjármálamisferli
innan Hjálparstofnunarinnar
og mamma varð svo reið að ég
held að hún sé það enn,“ segir
Halla og hlær.
Dottaði á salerninu
Ský dregur fyrir sólu en Halla
lætur það ekkert á sig fá. Hún
er vön því að vera úti og hefur
tekið þátt í alls kyns íþróttum
og lýsir því hversu virk hún var
strax í æsku.
„Ég vildi alltaf vera með í
öllu, því ég hafði þessa tilfinn-
ingu að ég væri að missa af ein-
hverju ef ég væri ekki alls stað-
ar. Ég man eftir mér níu ára
gamalli svo þreyttri í skólanum
að ég bað um að fá að fara á
klósettið og dottaði aðeins þar.
Ég var sennilega búin að of-
keyra mig. Strax í æsku var ég
farin að keyra mig út. Ég held
að það tengist því að ég hafði
svo lengi á tilfinningunni að ég
myndi deyja ung og fannst ég
þurfa að drífa mig að gera allt
sem ég vildi gera.
En ef það hefði reynst á rök-
um reist þá væri ég dáin núna.
Ég lifði af en þurfti að róa mig
ef ég ætlaði mér að lifa lengur.
Það hefur sem betur fer tekist,“
segir Halla og hlær.
Mátti ekki vera með af því
að hún var stelpa
Hún gleymir því heldur aldrei
þegar hún fór út á fótboltavöll
í frímínútunum, nýbyrjuð í sex
ára bekk, og spurði strákana
hvort hún mætti vera með.
Fyrst spurði hún vinalegan
bekkjarbróður sem benti á for-
ingjann. Foringinn hugsaði sig
um í smá stund en sagði svo
nei. Halla var þó ekkert á því að
gefast upp og fór aftur seinna.
Þá mátti hún vera með en þessi
minning lifir með henni.
„Hvaðan þróaðist sú hug-
mynd að leyfa öðrum börn-
um ekki að vera með út af kyni
þeirra? Þetta var ekki af því að
þeim fannst ég leiðinleg, við
vorum öll nýbyrjuð í skólanum
og þekktumst ekkert. Þetta var
bara af því að ég var stelpa.
Það er sjúklegt að við flokk-
um fólk svo strangt í hópa eftir
kyni að pínulítil börn séu búin
að laga sig algjörlega að kyn-
hlutverkinu. Strákunum fannst
eðlilegt að taka ákvörðun út frá
kyni og ég tók henni, sagði já,
allt í lagi og fór að dunda mér
við annað. Eina ástæðan fyr-
ir því að ég fór aftur út á völl
seinna var að mér fannst fót-
bolti svo rosalega spennandi.“
Dreymdi um He-Man kall
Fyrsta markið undirstrikaði
þennan mun.
„Við spiluðum í frímín-
útum og leikurinn var búinn
þegar bjallan hringdi, eða öllu
heldur þegar hringingunni
lauk. Einn daginn náði ég að
skora sigurmarkið rétt áður en
bjallan þagnaði. Við fögnuðum
eins og þetta væri heimsmeist-
arakeppni, strákarnir stukku
allir á mig og föðmuðu mig. En
hinir urðu alveg brjálaðir yfir
því að markmaðurinn skyldi
leyfa stelpu að skora hjá sér.
Auðvitað hafði þetta áhrif á
mig og ég held að það hafi áhrif
á öll börn að við skulum koma
fram við þau á mismunandi
hátt eftir því af hvoru kyninu
þau eru. Ég var til dæmis allt-
af að fá Barbie-dúkkur eða Bar-
bie-föt í jólagjöf þótt ég hefði
engan áhuga á Barbie. Mig
dreymdi um að eignast He-
Man kall en fékk hann aldrei.
Mamma gaf mér samt lít-
inn, gulan og brosandi pallbíl
þegar ég var tveggja ára og fékk
mikla krítík fyrir. Ég hef stund-
um grínast með það að þetta sé
henni að kenna, að pallbíllinn
hafi gert mig svona mótþróa-
fulla gagnvart hefðbundnum
kynhlutverkum.“
Börn pínd í kynhlutverk
Annað sem situr líka í Höllu er
þegar krakkarnir áttu að velja
sér handavinnugrein í gagn-
fræðaskóla. Allar stelpurnar
völdu alltaf sauma og strákarn-
ir smíðar, þar til einn ákvað allt
í einu að fara í sauma.
„Þá lagði kennarinn mjög
hart að honum að fara í smíð-
ar því saumakennarinn nennti
ekki að standa í því að fá strák í
hópinn. Við getum ekki komið
svona fram við börn. Við get-
um ekki pínt þau inn í einhver
hlutverk. Þá verðum við aldrei
frjáls. Og það er best ef allir fá
að vera frjálsir, þá erum við
hamingjusöm og beitum ekki
ofbeldi. Við beitum ekki of-
beldi ef okkur líður vel.“
Halla hallar sér fram á
borðið og heldur áköf áfram:
„Við klæðum börn í liti eftir
kyni og notum mismunandi
lýsingarorð um þau. Við gefum
þeim ólíkar gjafir sem hafa all-
ar mjög félagsmótandi áhrif.
Leikfangaverslunum er
skipt í bleikt og blátt og það eru
í alvörunni framleiddar litlar
ryksugur fyrir stelpur. Ryksuga
hlýtur að vera með leiðinlegri
leikföngum sem hægt er að
finna. Þá væri nær að að lána
börnum ryksuguna og leyfa
þeim að ryksuga stofuna ef
þetta er svona rosalega gaman.
Eða búa til barnaryksugur sem
virka á rykið, þá græða allir.
Margir kjósa að líta ekki á
tenginguna á milli þessa og
samfélagsins sem við lifum í.
Þeir vilja meina að það sé krútt-
legt að stelpur séu prinsessur
og að strákar séu sterkir. Segja
að stelpur vilji þetta og strákar
vilji hitt. Samt sýna allar rann-
sóknir að munurinn á milli ein-
staklinga er eftir allt meiri en
munurinn á milli hópa.“
Ein ástæðan fyrir algengi
nauðgana
Ástæðan fyrir því að það skipt-
ir máli að vinna gegn þessu er
einföld:
„Þetta festir í sessi hefð-
bundin kynhlutverk sem aft-
ur leiða rosalega margt ljótt
af sér, eins og launamun og
ofbeldi. Við kennum strákum
að vera sterkir og töff, að gráta
ekki, taka það sem þeir vilja og
vera frekir. Stelpum kennum
við aftur á móti að vera ljúfar
og góðar, að hugsa um aðra
áður en þær hugsa um sig, tala
lágt og stíga ekki fram og taka
það sem þær vilja.
Þetta er hættuleg blanda.
Krakkar sem koma illa út úr
kynmótun og mætast í ást-
arsamböndum lenda oft í
hörmulegum aðstæðum. Þessi
dramatíska kynmótun er líka
ein af ástæðunum fyrir því að
nauðganir eru svona algengar
og við verðum að taka ábyrgð
á því,“ segir hún áköf.
„Kannski er harkalegt að
segja það en við verðum að
horfa á þann samfélagslega
raunveruleika sem við búum
til. En þegar bent er á að þetta
er veruleiki sem við sköpum á
hverjum degi verða allir brjál-
aðir. Af því að okkur er svo
mikilvægt að hafa allt í föstum
skorðum, en í þessu tilfelli eru
föstu skorðurnar vondar. Allir
tapa á þeim.“
Tekin á teppið eftir
slagsmál
Gaur var lýsing sem átti betur
við Höllu í æsku en prúð stelpa.
„Ég held að ég hafi aldrei
verið prúð,“ segir Halla og
glottir en bætir því svo við að
hún hafi nú samt verið sæmi-
lega hlýðin.
„Þegar ég var svona níu ára
þóttist ég vera að vernda lítinn
frænda minn sem varð til þess
að strákarnir í bekknum hans
fóru að espa mig upp. Ég varð
rosareið og lamdi frá mér. Fyrir
vikið tók umsjónarkennarinn
minn mig á eintal og sagði að
sér þætti virkilega leiðinlegt að
svona góð og sæt stelpa eins og
ég hegðaði sér svona.
Það var vel meint fram
í fingurgóma og ég bar svo
mikla virðingu fyrir kennar-
anum mínum að ég hætti eins
og skot. Um leið lærði ég að of-
beldi er aldrei réttlætanlegt og
það leysir engan vanda. Það er
mikilvæg lexía en hún á ekki
bara að vera fyrir góðar og sæt-
ar stelpur, heldur líka strákana.
Smátt og smátt sá ég líka að
það var oft tekið meira mark á
strákum en stelpum. Það þótti
merkilegra sem þeir sögðu.“
„Það varð allt vitlaust“
Halla stendur upp til að sækja
vatnskönnu og glas. Þegar
hún sest aftur segir hún frá því
hvernig skilningur hennar á
heiminum breyttist þegar hún
áttaði sig á kynbundnu ofbeldi.
„Í Femínistafélagi Íslands
kynntist ég kröfum sem ég
held að megi segja að séu
sjálfsagðar, eins og að karlar
nauðgi ekki konum.
Við lifum í samfélagi þar
sem nauðgað er á hverjum
virkum degi og barn er misnot-
að álíka oft. Fólk er almennt
tilbúið að samþykkja að svo
margir verði fyrir ofbeldi en
ekki að einhver beiti því. Stúlk-
um og drengjum, konum og
körlum er nauðgað á Íslandi.
Gerendurnir eru í langflestum
tilfellum karlar.
Þegar kvenfrelsisstefna VG
var samþykkt var reynt að færa
fókusinn af þeim sem verða fyr-
ir ofbeldi á þá sem beita því og
bent var á að samfélagið þyrfti
að horfast í augu við að 10–20%
íslenskra karla fremdu nauðg-
anir. Það varð allt vitlaust. Um-
ræðan varð ekki málefnalegri
en svo að dregnir voru fram
fimm karlar sem voru í fram-
boði fyrir VG og sagt að einn
þeirra væri nauðgari.
En við þurfum að horfast
í augu við það að fyrst svona
mörgum konum er nauðg-
að af körlum þá hljóta rosa-
lega margir karlar að nauðga.
„Það er mjög óþægilegt að fá svona hótun,“ segir Halla Gunnarsdóttir sem segir það óþolandi hvernig kon-
um er markvisst haldið frá almannarýminu með ógninni um ofbeldi. Hún hefur séð ofbeldi og veit hvernig það
virkar. Hún er þó ekki tilbúin til að gefa frelsið upp á bátinn og segir þá skárra að takast á við afleiðingar ofbeldis.
Hún segir Ingibjörgu Dögg Kjartansdóttur frá þessu og því hvernig hún leitaði sjálfsvirðingar í viðurkenningu
annarra og að það hafi verið stórkostleg gjöf að fá að leggja svipuna niður og finna sáttina í sjálfri sér.
„Skárra að deyja
en að láta taka
af mér frelsið“
„Ég hef
sjálf gert
alls konar mistök
og hef ekki alltaf
komið fallega
fram við fólk.
Kona sem ég
hafði sært illa
benti mér á þetta.