Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.2012, Blaðsíða 17

D
V sagði frá því á mánudag-
inn að átján ára stúlka þurfti
að mæta fyrir dóm þar sem
hún var ákærð fyrir brot sem
hún er sögð hafa framið
með kærastanum. Hann er tólf árum
eldri, beið álengdar á meðan hún
framdi brotin en ágóðanum skiptu
þau á milli sín. Stúlkan er ein af þeim
sem lögreglan hefur lýst eftir í blöð-
unum, hefur látið sig hverfa og týnst í
undirheimunum. DV fjallaði ítarlega
um örlög þessara týndu stúlkna á
síðasta ári en talsverð breyting verð-
ur á þeirra högum þegar þær ná átján
ára aldri.
Ráða sér sjálfar
Guðbjörg Erlingsdóttir, ráðgjafi hjá
Foreldrahúsi, segir að það séu vissu-
lega dæmi þess að stúlkurnar séu
áfram í umsjá barnaverndar þar til
þær verði tvítugar en það er háð
þeirra samþykki. „Yfirleitt eru það þá
stúlkur sem eru í meðferð á vegum
barnaverndar þegar þær ná átján ára
aldri eða eru í fóstri af einhverjum
ástæðum. Þær fá þá mjög fína þjón-
ustu og mun meiri eftirfylgd auk þess
sem það er einhver sem grípur þær ef
eitthvað bjátar á.
Svo eru aðrar sem bíða bara eftir
því að þær verði átján ára og ráði sér
sjálfar. Þá er öllum afskiptum lokið
og málinu er vísað til Þjónustumið-
stöðvar. Þær eru þá orðnar sjálfráða
og velja sína leið. Í mörgum tilfellum
fer það mjög illa,“ segir Guðbjörg.
Versta tímabilið
Í mörgum tilfellum eru stúlkurnar
komnar með fíknarsjúkdóm. „Sem
verður ekki sjúkdómur fyrr en þú
verður átján ára því á meðan þú ert
í barnaverndinni er litið á þetta sem
félagslegan vanda. Eftir það er þetta
hins vegar skilgreint sem sjúkdómur
og vandinn tilheyrir heilbrigðiskerf-
inu. Stúlkurnar bera ábyrgð á sér
sjálfar en geta farið á Vog eða Land-
spítalann í meðferð. Þar geta þær
fengið eftirfylgd og stuðning en ef
þær þiggja það ekki er hann tak-
markaður. Lítið er fylgst með því
hvað verður um þær.“
Oft er þetta versta tímabilið í
þeirra neyslusögu. „Ég veit ekki
hvernig á að skýra það, að hluta
til felst það í því að þær eru loksins
orðnar átján ára, frjálsar og geta gert
það sem þeim sýnist. Það er fátt sem
foreldrarnir geta gert því þær eru
orðnar sjálfráða. Þeir eru kannski
orðnir mjög þreyttir á að reyna og
sleppa tökunum. Oft er mikið búið
að ganga á, sérstaklega þegar þær
hafa verið í neyslu frá fjórtán, fimm-
tán ára aldri.
Þannig að á milli átján og tutt-
ugu ára eru þessar stelpur oft í tómu
tjóni og gjarna í slagtogi við eldri
menn. Þær koma sér yfirleitt í hús hjá
mönnum sem eru tilbúnir að kallast
einhvers konar kærastar en ég veit
ekki hvað á að kalla þá.
Mín reynsla er hins vegar sú að
um eða upp úr tvítugu öðlast þær
yfirleitt þroska til að skilja að nú verði
þær að taka sig á og fara að gera eitt-
hvað við líf sitt.“
Stelpurnar orðnar harðari
Þær leita engu að síður ítrekað eftir
hjálp, fara inn á Vog og á 33A. „Þær
eru að fara út og inn. Það er bara af
hinu góða því þá halda þær allavega
sambandi við sína ráðgjafa. Ef maður
hefur á annað borð náð sambandi við
þær halda þær yfirleitt í þau tengsl þó
að þær séu í neyslu eða öðrum vand-
ræðum. Það hefur líka verið mottóið
hjá okkur að halda þessari leið op-
inni. Hringja og láta vita af sér, þó
að það sé lítið sem ég get gert til að
hjálpa get ég allavega verið til staðar.“
Oft er talað um að strákar stundi
frekar glæpi en stelpur bjargi sér
með öðrum ráðum. Guðbjörg telur
að þessi þróun sé að snúast við og
hlutföllin að jafnast. „Stelpurnar eru
orðnar ansi kræfar líka,“ segir hún.
„Þær eru orðnar harðari og meiri
töffarar en þær voru áður.“
Flestar eru í einhvers konar
glæpastarfsemi. „Þeir peningar sem
eru til fara í neyslu. Ef þær þurfa að
velja á milli þess að kaupa mat eða
dóp kaupa þær dópið og stela matn-
um. Þær stela mat og í raun öllu sem
þær vantar, eins og fötum og snyrti-
vörum. Stundum finnst þeim út í
hött þegar þær eru að stíga sín fyrstu
skref í edrúmennskunni að kaupa
sér eitthvað sem þær geta stolið. Það
heitir ekki einu sinni að stela, þær
tala bara um að ná í eitthvað.“
Engan langar í meðferð
Hún segir að það sé þó lítið sem hægt
er að gera. Ekki einu sinni foreldr-
arnir ráða við þetta ef stúlkurnar eru
staðráðnar í að fara þessa leið. „Þó
að foreldrar myndu svipta þær sjálf-
ræði og senda í meðferð er ekkert
úrræði sem heldur þeim inni. Það er
hægt að loka fólk inni á geðdeild en
það er ekki boðið upp á neina áfeng-
is- og vímuefnameðferð þar sem fólk
er gegn vilja sínum. En ef þú hugsar
um það þá vill enginn fara í meðferð.
Stundum klúðrar fólk málum svo
illa að það neyðist til að fara í með-
ferð. En í raun skiptir það ekki máli af
hverju þú ferð í meðferð heldur hvort
meðferðaraðilum tekst að ná sam-
bandi við þig.“
Hún segir að það vanti langtíma-
meðferð fyrir ungmenni sem hafa
náð átján ára aldri. Það sé til dæmis
mikill munur á því að fara í meðferð
á Laugalandi sem er langtímameð-
ferð úti í sveit eða á Bangsadeild-
inni á Vogi. „Það er innlögn á spít-
ala þar sem reynt er að afeitra fólk,
fá það til að vilja að taka á sínum
málum og koma því í lágmarksjafn-
vægi svo hægt sé að gera eitthvað.
Það er fyrsta inngrip til að fá þær til
að stoppa og hugsa og getur virkað til
lengri tíma litið. Mín reynsla er hins
vegar sú að þú nærð engu meðferð-
arsambandi við þessa unglinga fyrr
en eftir nokkrar vikur. Það er ekki
hægt að ná því á tíu dögum á Vogi.“
Vantar langtímameðferð
„Að því sögðu vil ég taka það fram
að SÁÁ er með mjög flott prógramm.
Eftirmeðferðin byggist hins vegar
á því að einstaklingurinn vilji hana
sjálfur. Sveiflurnar eru meiri hjá ung-
lingum, þeir eru kannski til fyrir há-
degi en ekki eftir hádegi og það flækir
málin.
Laugaland er aftur á móti úti í
sveit og verður þeirra heimili um
nokkurra mánaða skeið. Þar læra
þær að bera virðingu fyrir sjálfum sér
og öðrum. Þetta er rosalega flott pró-
gramm.
Oftast fara þær þangað gegn sín-
um vilja en ná samt árangri. Það
getur þó tekið tíma, þær strjúka og
hringja heim til að kvarta undan því
hvað allir eru vondir við þær en með
tímanum breytist það því þeim líð-
ur vel þarna. Þeim er mætt þar sem
þær eru og þeirra þörfum er sinnt.
Þar sem SÁÁ hefur skamman tíma
til að vinna með er gert ráð fyrir því
að allir passi í sama mótið en þarna
er boðið upp á einstaklingsmiðaða
meðferð sem tekur lengri tíma. Við
þyrftum að fá svoleiðis meðferð fyr-
ir eldri unglinga. Það væri allavega
minn draumur.“
Hægt að ná til flestra
Að lokum vill Guðbjörg árétta að
hægt sé að ná til flestra sem feta
þessa braut. „Þegar unglingar fara í
neyslu fer eitthvað ferli í gang sem
tekur oft nokkur ár. Á þeim tíma
eru þær að ná alls konar árangri og
litlum sigrum. Flestar stúlkur finna
svo leiðina aftur heim. Úrræðin eru
fjölmörg og yfirleitt er vel staðið að
málum, þótt það sé alltaf hægt að
gera betur.
Ég hef líka verið hugsi yfir því
hvernig árangur er mældur. Það er
alltaf þessi krafa um að unglingar
fari í meðferð og verði edrú en full-
orðnu fólki tekst það ekki alltaf,
hvað þá unglingum. Yfirleitt er það
óraunhæf krafa, því þær hafa ekki
þroska eða getu til þess. En ef þeim
tekst að vera edrú í fjórar vikur líða
fjórar vikur án þess að þær séu í af-
brotum, að selja sig eða taka of stóra
skammta. Það er heilmikill árangur
og við verðum að muna eftir því.“
Það er einnig mikilvægt að for-
eldrar fái viðeigandi stuðning í
gegnum þetta ferli, bæði af því
að það er þeim þungbært og eins
vegna þess að þeir ráða ekki alltaf
við aðstæðurnar sjálfir. Stundum
eru fjölskylduaðstæðurnar flóknar.
Þetta er mjög erfitt. „En ef tekst að
styðja foreldrana getur það skipt
sköpum í meðferð unglingsins. Ég
held að það sé orðið tímabært að
í meðferðarstarfi sé almennt unn-
ið með alla fjölskylduna, bæði for-
eldra og systkini, því svona mál hafa
áhrif á alla.“
Foreldrar í vanda geta fengið
stuðning í Foreldrahúsi og eins er
SÁÁ með þjónustu fyrir alla fjöl-
skylduna.
Fréttir 17Helgarblað 20.–22. janúar 2012
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Ef þær þurfa að
velja á milli þess
að kaupa mat eða dóp
kaupa þær dópið og stela
matnum. Þær stela mat
og í raun öllu sem þær
vantar, eins og fötum og
snyrtivörum.
n Afskiptum Barnaverndar lýkur og þær ráða sér loks sjálfar n Oft erfiðasti tíminn
í neyslusögunni n Leita skjóls hjá eldri mönnum, eru í neyslu og stunda glæpi
Lenda í vanda þegar
þær verða átján ára
Týndar stelpur Leita skjóls hjá eldri
mönnum, eru í neyslu og fremja glæpi en
ráðgjafi hjá Foreldrahúsi segir að stelp-
urnar séu orðnar harðari en áður.
SViðSETT mynd: SigTRygguR ARi