Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.2012, Side 32

Sandkorn
Ö
ll samfélög eru þannig að hóp-
ar með sömu hagsmuni sam-
einast um að beita valdi sínu til
að ná fram sameiginlegum vilja
sínum. Í lýðræðissamfélagi er
ekki nóg fyrir þá að ráða yfir pening-
um. Þeir þurfa að fá almenning til að
vilja gera það sem þeir vilja.
Í dag er ríkisvaldið, valið af al-
menningi, að reyna að ná hluta af
verðmætum fiskveiðiauðlindarinnar
frá sterkasta þrýstihópi landsins; út-
gerðarmönnum. Á sama tíma berjast
útgerðarmenn, ásamt öðrum sterkum
þrýstihópi – bændum – gegn því að
aðild að Evrópusambandinu verði
möguleiki.
Til þess að umbreyta peninga-
valdi sínu í almannavald þurfa þeir að
breyta skoðunum almennings. Þeir
gera það ekki aðeins með umfangs-
miklum auglýsingaherferðum. Bænda-
samtökin, með 400 milljónir í ríkis-
styrki á ári, tóku Bændablaðið fastari
tökum og ráku ritstjórann sem vildi
stunda heiðarlega blaðamennsku frek-
ar en að fara í áróðursherferð. Útgerð-
armenn keyptu hins vegar 70 prósent
af Morgunblaðinu og réðu fyrrverandi
formann flokksins, sem hefur stutt þá
í gegnum tíðina, sem ritstjóra. Hann
er tengdur mörgum helstu orsökum
hrunsins og þar með andvígur flestu
uppgjöri. Upp frá því gjörbreyttist
ásýnd blaðsins. Lesendur þess fengu
efni sem mótaðist eftir hagsmunum
eigendanna og ritstjórans, og nú safnar
fyrirtækið ungum lesendum með því
að bjóða hagstætt lán fyrir iPad með
áskrift að blaðinu í kaupauka.
Ein frétt, sem virðist hlutdræg, segir
litla sögu. Oftast er fréttin að mörgu
leyti merkileg, þótt það virðist vera að
dreginn sé taumur eins málsaðilans
getur verið að sú áhersla eigi fullan
rétt á sér vegna fréttnæmis. Þegar
samhengi hagsmunanna og fram-
setningar er tekið með í reikninginn
sést hins vegar greinilegt mynstur.
Forsíða Morgunblaðsins er reglu-
lega undirlögð af fréttum af skoð-
unum um að hræðilegt sé að gera
eitthvað, sem hentar ekki hagsmun-
um útgerðarmanna eða Sjálfstæðis-
flokksins. Landsdómur „vekur ugg“,
eftir að formaður Sjálfstæðisflokksins
var dæmdur. Eftirlitsheimildir Seðla-
bankans „vekja óhug“, í kjölfar þess að
Seðlabankinn rannsakaði fyrirtækið
Samherja – sem er að stórum hluta í
eigu Þorsteins Más Baldvinssonar, eins
aðaleigenda blaðsins. „Nýjasta skipið
selt úr landi?“ sagði á forsíðunni þegar
Guðbjörg Matthíasdóttir, aðaleigandi
Morgunblaðsins, vígði nýtt skip – sem
hótað var að yrði selt ef ríkið tæki af
hagnaðinum. „Hvað höfum við gert
ykkur?“ sagði á forsíðu, haft eftir fyrr-
verandi forstjóra fyrirtækis í eigu
Samherja. Meirihlutinn af forsíðum
Morgunblaðsins síðastliðinn mánuð
hefur annaðhvort verið með fréttir
gegn Evrópusambandinu og kvóta-
frumvarpinu, eða gegn ríkisstjórninni
á annan hátt.
Nafnlausar skoðanagreinar
Morgun blaðsins snúast flestar um að
veita viðnám því sem eigendur blaðs-
ins eða Sjálfstæðisflokkurinn eru mót-
fallnir. Þjóðernisáróður og útlendinga-
fóbía einkenna margar greinarnar. Í
Reykjavíkurbréfi 22. apríl síðastliðinn
eru færð rök fyrir því að stuðnings-
menn inngöngu í Evrópusamband-
ið séu eins og þeir sem færðu Ísland
undir stjórn Hákons Noregskonungs
árið 1262. Titillinn „Hákon fúli hirti
frelsi vort. Hvað heitir hann nú?“ vísar
til þess að Stefan Füle, stækkunarstjóri
ESB, sé að reyna að svipta Íslendinga
frelsi sínu. „Er það ekki einstök til-
viljun að maðurinn sem er í forsvari
ásælninnar að utan núna skuli endi-
lega þurfa að heita Stefán Fúli?“ segir
þar. Í greininni eru stuðningsmenn
ESB útmálaðir sem ættjarðarsvik-
arar. „En svo voldugur sem Noregs-
konungur var vissulega á 13. öld …
þá mátti honum ekki lánast að leggja
nágrannalandið undir sig án þess að
hópur heimamanna legði honum lið,“
er skrifað, og í kjölfarið er talað um að
„svíkja aldrei ættland sitt í tryggðum“.
Þjóðernishyggja er vaxandi í Evr-
ópu. Þróunin fylgir ákveðinni form-
úlu. Hræðsludrifin þjóðernishyggja er
ódýrasta og söluvænlegasta pólitíska
stefnan á krepputímum. Hugsjónin
um lýðræðið gengur hins vegar út frá
þeirri forsendu að fólk sé skynsemis-
verur með frjálsan vilja. Hugsjónir og
raunveruleiki fara ekki alltaf saman,
en frjáls vilji er aðeins ákvörðun. Sá
sem ákveður að hafa frjálsan vilja
verður að vera vakandi fyrir því að
stöðugt eru í gangi tilraunir til að stýra
honum.
Stöðvið Stöð 2
n Þingmaðurinn Þór Saari
og félagar hans í Hreyfing-
unni reyndu á fimmtudag
að fá hina
nýstofnuðu
fjölmiðla-
nefnd til þess
að stöðva
Stöð 2 í til-
raun sinni
til að sýna
kappræður milli Ólafs Ragn-
ars Grímssonar og Þóru Arn-
órsdóttur. Að þeirra mati átti
ekki að vera leyfilegt að sýna
aðeins tvo frambjóðendur í
kappræðum, þótt þeir hefðu
yfirburði yfir aðra í skoð-
anakönnunum, heldur áttu
allir frambjóðendur vera í
þættinum. Sömu þingmenn
stóðu að þingsályktunartil-
lögu sem tryggja átti frelsi
fjölmiðla árið 2010. Til-
gangurinn var að „leita leiða
til að styrkja tjáningarfrelsi,
málfrelsi, upplýsingamiðlun
og útgáfufrelsi“. Núna, árið
2012, segir Þór í samtali við
smuguna.is, sem er í eigu
Vinstri grænna: „Fjölmiðlar
hafa ekki lengur sjálfdæmi
um hvernig þeir kjósa að
haga sínum kynningum“ og
vildi „grípa í taumana“.
Gunnar næstur?
n Jóhannes Jónsson, áður í
Bónus en nú í Iceland, er
hélaður framan á nýjustu
forsíðu tíma-
ritsins Mann-
lífs undir
fyrirsögninni
„Frystur af
stjórnvöld-
um“. Í við-
talinu kvartar
Jóhannes undan því að allt
hafi verið „hirt af“ honum
og Jóni Ásgeiri Jóhannessyni,
syni hans. Fyrir tæpu ári var
annar athafnamaður á for-
síðu Mannlífs; vatnskóngur-
inn Jón Ólafsson, rennblaut-
ur í jakkafötunum undir
fyrirsögninni „Ískaldur“. Nú
er þess beðið að Gunnar Þor-
steinsson í Krossinum birtist
á forsíðu tímaritsins, eftir að
hafa verið hrakinn úr Kross-
inum vegna ásakana um
kynferðislega áreitni, negld-
ur á krossinn með síðusár
og kórónu: „Krossfestur“.
Óheppileg tilvijlun
n Hin undarlega tilviljun
varð í miðvikudagsblaði
Morgunblaðsins að viðtal
við Stefan Füle, stækkunar-
stjóra Evrópusambandsins,
hvarf út úr sjónvarpsdag-
skrá blaðsins. Morgun-
blaðið og ritstjórinn Davíð
Oddsson eru þekkt fyrir
harðvítuga andstöðu við
Evrópusambandið í um-
fjöllunum og skoðana-
dálkum og því þótti þetta
óheppileg tilviljun. Les-
endur Morgunblaðsins
fengu því ekki að vita af
því að stækkunarstjórinn
myndi útskýra sjónarmið
ESB í sjónvarpinu. Í stað-
inn var sagt að á sama tíma
væri á dagskránni heim-
ildamyndin Hvað gengur
að Grikkjum? sem fjallar
um erfiðleika Grikkja innan
Evrópusambandsins. Sam-
kvæmt Eyjunni er skýring-
arnar að finna í óheppilegri
tilviljun.
Margar svefn-
lausar nætur
Ég er ekki viss hvort ég
ætlaði að drepa einhvern
Skúli Mogensen, einn eigenda WOW air. – DV.is Guðgeir Guðmundsson sem réðst inn á lögmannsstofuna Lagastoð í mars. – DV.is
Sá sem valdið hefur„Hræðslu-
drifin þjóð-
ernishyggja er
ódýrasta og sölu-
vænlegasta póli-
tíska stefnan á
krepputímum
Í
13. grein stjórnarskrárinnar frá 1944
segir svo: „Forsetinn lætur ráðherra
framkvæma vald sitt.“ Sú skoðun
heyrðist í fjölmiðladeilunni 2004,
að í þessum orðum fælist, að forset-
inn gæti ekki neytt málskotsréttar síns
skv. 26. grein stjórnarskrárinnar nema
með undirskrift ráðherra, en þeirri
skoðun var hafnað. Nær allir lögfræð-
ingar og aðrir líta svo á, að forsetinn
fari einn og óstuddur með málskots-
réttinn. Ákvæðið um, að forsetinn láti
ráðherra framkvæma vald sitt, felur
eftir þessum skilningi í sér, að ráð-
herrann sér um framkvæmd þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar, ekki forsetinn.
Í 29. grein stjórnarskrárinnar
frá 1944 segir svo: „Forsetinn getur
ákveðið, að saksókn fyrir afbrot skuli
niður falla, ef ríkar ástæður eru til.
Hann náðar menn og veitir almenna
uppgjöf saka.“ Hvað þýðir það í þessu
viðfangi ákvæði 13. greinar um, að
forsetinn láti ráðherra framkvæma
vald sitt? Þýðir það, að forsetinn þurfi
samþykki ráðherra til að saksókn fyrir
afbrot skuli falla niður og til að náða
menn og veita þeim almenna uppgjöf
saka? Flestir munu líta svo á þrátt fyrir
orðanna hljóðan. Eða þýðir ákvæðið,
að ráðherra skuli sjá til þess, að föng-
unum sé sleppt út, svo að forsetinn
þurfi ekki að standa í því?
Þar er efinn
Reynslan af fjölmiðlamálinu 2004
sýnir, að hugsanlega gæti komið upp
ágreiningur um þetta atriði, þar eð
gildandi stjórnarskrá er óskýr. Sumir
kynnu e.t.v. að túlka orð hennar svo,
að forsetinn fari einn með náðunar-
valdið líkt og málskotsréttinn. Aðrir
munu segja, að forsetinn þurfi sam-
þykki ráðherra til að náða menn. Árni
Johnsen alþingismaður sótti um upp-
reist æru til dómsmálaráðherra, sem
samþykkti hana ásamt þrem handhöf-
um forsetavalds í fjarveru forsetans.
Samt er ekki hægt að útiloka þann
möguleika, að forsetinn telji sig geta
náðað menn og gefið þeim upp sakir
upp á sitt eindæmi skv. orðanna hljóð-
an í gildandi stjórnarskrá. Þar er efinn.
Frumvarp stjórnlagaráðs eyðir
efanum
Frumvarp stjórnlagaráðs tekur af öll
tvímæli um þetta atriði. Þar segir í
85. grein: „Forseti Íslands getur náð-
að menn og veitt almenna uppgjöf
saka að tillögu ráðherra.“ Forseti Ís-
lands fer því ekki einn með náðun-
arvaldið. Ráðherra gerir tillögu að
náðun og sakaruppgjöf, en tillaga
ráðherra þarfnast staðfestingar for-
seta til að taka gildi. Hér er því engri
óvissu til að dreifa og ekkert rúm
fyrir ágreining.
Frumvarp stjórnlagaráðs til nýrrar
stjórnarskrár skýrir og afmarkar hlut-
verk forseta Íslands. Hlutverk for-
setans er hættulega óljóst í gildandi
stjórnarskrá. Þetta skiptir máli m.a.
vegna þess, að vænta má dóma yfir
bankamönnum og öðrum ábyrgðar-
mönnum hrunsins á næsta kjörtíma-
bili forseta. Umboðsmaður forseta
Íslands, Ólafs Ragnars Grímssonar,
er enginn annar en Sigurður G. Guð-
jónsson hrl., sem hefur m.a. haft
uppi harða gagnrýni á Fjármálaeftir-
litið, sérstakan saksóknara og Evu
Joly, sem kom fótunum undir emb-
ætti sérstaks saksóknara auk annars.
Frumvarp stjórnlagaráðs miðar
að því að treysta valdmörk og mót-
vægi og reisa eldveggi innan stjórn-
kerfisins. Í þessu felst, að þættir
ríkisvaldsins þurfa að skarast til að
efla gagnkvæmt aðhald og eftirlit og
girða fyrir valdníðslu. Einmitt þess
vegna getur forsetinn skv. frumvarp-
inu ekki „náðað menn og veitt þeim
almenna uppgjöf saka“ upp á sitt
eindæmi, heldur aðeins að tillögu
ráðherra.
Þjóðin ræður
Öðru máli gegnir um málskotsréttinn,
enda veitir hann forsetanum ekkert
úrslitavald, heldur aðeins færi á að
skjóta þingmálum til þjóðarinnar, sem
hefur æðsta úrskurðarvald í öllum
sínum málum og er því yfirboðari Al-
þingis. Enda segir í 2. grein frumvarps
stjórnlagaráðs: „Alþingi fer með lög-
gjafarvaldið í umboði þjóðarinnar.“ Til
samanburðar segir í 2. grein gildandi
stjórnarskrár: „Alþingi og forseti Ís-
lands fara saman með löggjafarvald-
ið.“ Takið eftir muninum.
Náðun og sakaruppgjöf
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRÉTTASKOT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALNÚMER
RITSTJÓRN
ÁSKRIFTARSÍMI
AUGLÝSINGAR
32 1.–3. júní 2012 Helgarblað
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
„Frumvarp stjórn-
lagaráðs til nýrrar
stjórnarskrár skýrir og af-
markar hlutverk forseta Ís-
lands.