Dagblaðið Vísir - DV - 24.01.2014, Síða 22

22 Fréttir Erlent Helgarblað 24.–27. janúar 2014
10 mýtur um fyrri
heimsstyrjöldina
M
argt af því sem sagt hefur
verið um fyrri heimsstyrj-
öldina er alrangt, að því
er blaðamaður BBC, Dan
Snow, hefur afhjúpað.
Í grein hans kemur meðal annars
fram að fyrir hermenn, sem barist
hafi í stríðinu, hafi heimsstyrjöldin
að ýmsu leyti verið bærilegri en
raunin var í þeim stríðum sem fóru
fram fyrir þann tíma.
1 Um var að ræða blóðugasta stríð sögunnar fram að því
Fimmtíu árum áður en fyrri heims-
styrjöldin hófst áttu sér stað mun
blóðugri átök í Asíu – í suðurhluta
Kína. Hófsömustu heimildir benda
til þess að alls hafi 20 til 30 milljónir
manna fallið á þeim fjórtán árum
sem stríðið stóð yfir. Um 17 milljónir
manna, hermanna og borgara, féllu í
fyrri heimsstyrjöldinni.
Rétt er að fleiri Bretar féllu í
fyrri heimsstyrjöldinni en í nokkru
öðru stríði. Mest mannfall, miðað
við mannfjölda í landinu, var þó í
borgarastríðinu á 18. öld. Tvö pró-
sent Breta féllu í heimsstyrjöldinni
fyrri, sem er mun lægra hlutfall en á
18. öld, þar sem áætlað er að um 4
prósent íbúa hafi fallið.
2 Aldrei fleiri hermenn hafa fallið Hið rétta er að sex millj-
ónir hermanna fóru á vígvöllinn. Af
þeim voru 700 þúsund drepin. Það
gerir 11,5 prósent. Staðreyndin er sú
að hlutfallslega dóu miklu fleiri her-
menn í Krímstríðinu, 1853 til 1856,
en í fyrri heimsstyrjöldinni.
3 Hermenn bjuggu í skotgröf-um árum saman Skotgrafir
gátu verið hræðilegur samastaður.
Grafirnar voru yfirleitt blautar, kald-
ar og berskjaldaðar fyrir árás óvina.
Löng dvöl í skurði gat haft
slæm áhrif á móral og
andlega heilsu her-
manna. Þess vegna
sá breski herinn til
þess að skipt var
reglulega út þeim
sem voru í fremstu
víglinu. Á milli bardaga
voru sömu herdeildirnar sjaldnast
meira en 10 daga í skotgröfum og
afar sjaldan lengur en þrjá daga í
senn í fremstu víglínu. Stöku sinn-
um, þegar mikið gekk á, voru sömu
menn stundum sjö daga í fremstu
víglínu, en það kom sjaldan fyrir.
4 Menn úr efri stéttum sluppu ódýrt Þrátt fyrir að langflestir
þeirra bresku hermanna sem féllu
í fyrri heimsstyrjöldinni hafi komið
úr röðum verkamanna, er stað-
reyndin sú að ungir piltar af góðum
ættum voru í mun meiri hættu.
Synir ráðamanna fengu oft það
hlutskipti að leiða sveitir og sýna
dirfsku og þor. 12 prósent óbreyttra
hermanna féllu í heimsstyrjöldinni
fyrri en 17 prósent yfirmanna.
Margir af helstu ráðamönnum Bret-
lands misstu syni sína; þar á meðal
Herbert Asquith forsætisráðherra
á stríðstímanum. Næsti forsætis-
ráðherra, Anthony Eden, missti tvo
bræður í stríðinu. Þriðji bróðir hans
slasaðist alvarlega.
5 „Ljónum stýrt af ösnum“ Orðfærið „Lions led by
donkeys“ eiga þýskir liðsforingjar að
hafa haft um breska hermenn, sem
þóttu öðrum hugaðri. Samkvæmt
sögunni var það skoðun þeirra
þýsku að breskir yfirmenn hersins
væru einhvers konar gungur. Orð-
færið var að sögn blaðamanns BBC
fyrst til hjá sagnfræðingnum Alan
Clark og þýskir liðsforingjar komu
hvergi þar nærri.
Ríflega 200 hershöfðingjar
féllu, særðust eða voru handsam-
aðir í stríðinu. Flestir heimsóttu
víglínurnar daglega og samkvæmt
greininni á BBC voru yfirmenn
miklu nær átakasvæðunum en þeir
eru í dag – nú þegar fjarskipti hafa
tekið stakkaskiptum. Fram kemur
að vitanlega hafi hershöfðingjarnir
verið misjafnir. Sumir hafi hins
vegar verið magnaðir, svo sem
Arthur Currie.
6 Ástralíumenn og Nýsjálendingar börðust
um Gallipoli-skagann Miklu
fleiri Bretar börðust á Gallipoli-
skaganum en Ástralíumenn og
Nýsjálendingar til samans. Bretar
misstu fjórum til fimm sinnum fleiri
menn en þessar þjóðir samanlagt,
þó mannfall þeirra hafi verið mikið
hlutfallslega. Meira að segja Frakkar
misstu fleiri. Árásin á Gallipoli er
talin ein sú tilgangslausasta í stríð-
inu, en skaginn var á valdi Tyrkja.
7 Stríðsaðferðir á vesturvíg-stöðvunum voru staðnaðar
Aldrei í stríðssögunni hafa orðið jafn
byltingarkenndar tækninýjungar og
í fyrri heimsstyrjöldinni. Í upphafi
stríðsins skeiðuðu menn á hestum
yfir vígvöllinn, með baðmullarhúfur
á höfði og fátt annað riffla að vopni.
Fjórum árum síðar hafði stálhjálm-
urinn komið til sögunnar, eldvörp-
ur, færanlegar hríðskotabyssur og
handsprengjur, sem skotið var úr
rifflum. Árið 1914 hefði þótt óhugs-
andi að flugvélar sveimuðu yfir
átakasvæðunum, eitthvað sem þótti
orðið eðlilegt árið 1918. Talstöðvar
komu fram en um þær var í fyrsta
sinn hægt að flytja „lifandi“ fréttir af
átakasvæðunum. Skriðdrekar, sem
í besta falli voru á teikniborðinu
1914, voru nú komnir á vettvang og
gjörbreyttu ásýnd stríðsins.
8 Enginn vann
Dan Snow
bendir á að í
stríði sé enginn
sigurvegari. Mann-
fall í heimsstyrjöldinni
fyrri hafi gríðarlegt, ótal menn hafi
særst og enn fleiri þurftu að burðast
með andlegar afleiðingar út ævina.
Fátæktin og hörmungarnar hafi við
stríðslok blasað við.
Hann segir að þrátt fyrir þetta
hafi, í hernaðarlegum skilningi, Bret-
ar unnið sannfærandi sigur. Þýska
flotanum hafi verið sökkt af þeim
breska, eða allt þar til þeir sem eftir
lifðu gerðu uppreisn í stað þess að
fremja nokkurs konar sjálfsvígsárás á
breska flotann. Hann segir að þýski
herinn hafi beinlínis fallið saman. Í
september 1918 hafi Þjóðverjar grát-
beðið um vægð. Þeir hafi að lokum
gefist upp þann 11. nóvember. Bretar
hafi unnið fullnaðarsigur.
9 Versalasamningurinn var harðneskjulegur
Samningurinn kvað á um að Þjóð-
verjar létu Bandamönnum eftir 10
prósent af landsvæði þeirra en þeir
héldu stöðu sinni sem stærsta og
ríkasta landið í Mið-Evrópu. Landið
var að minnstum hluta hernumið
og greiðslur til annarra ríkja voru
háðar því af hvaða krafti Þjóðverjar
gætu greitt. Blaðamaðurinn segir að
þeir hafi á endanum sloppið vel og
að samningurinn hafi verið mildari
en þeir samningar sem voru gerðir
eftir fransk-prússneska stríðið 1871
og eftir síðari heimsstyrjöldina.
Eftir síðari heimsstyrjöldina hafi
Þýskalandi verið skipt upp, verk-
smiðjur skemmdar og milljónir
fanga hafi verið notaðar sem þrælar
og verkamenn. Þjóðverjar hafi misst
allt það land sem þeir höfðu numið
eftir fyrri heimsstyrjöldina, og gott
betur. Hitler hafi hins vegar talað
um samninginn þannig að hann
væri óásættanlegur, í því skyni að
herða andstöðu við Bandamenn og
komast sjálfur til valda.
10 Enginn naut góðs af stríð-inu Eins og á öllum átaka-
tímum skiptir máli að vera réttur
maður á réttum stað. Þú gætir
upplifað hræðilegan hrylling, dáið,
slasast alvarlega eða orðið fyrir
óbætan legum andlegum skaða.
Snow segir að sumir hermenn
hafi notið lífsins í fyrri heimsstyrj-
öldinni. Þeir hafi sumir hverjir
sloppið við átök og búið við betri
aðstæður en heima fyrir. Þeir hafi
borðað kjöt, sumir daglega, getað
reykt sígarettur, drukkið te og neytt
áfengis. Fjarvistir vegna veikinda,
mikilvægur mælikvarði á líðan
hermanna, hafi verið álíka og á
friðartímum. Margir ungir menn
hafi notið þess að fá reglulega
greitt, lúta ströngum aga og átt
auðveldara með það en nokkru
sinni áður, að heilla dömur upp úr
skónum. n
n Var ekki blóðugsta stríð sögunnar n Menn úr efri stéttum sluppu ekki ódýrt
Baldur Guðmundsson
baldur@dv.is
Mýtur
Margt af því sem haldið hefur verið
fram um fyrri heimsstyrjöldina er
ekki satt.
Myndir reuters
skotgrafarhernaður Bretar skiptu reglulega út þeim sem voru í fremstu víglínu.