Dagblaðið Vísir - DV - 24.01.2014, Blaðsíða 52

44 Menning Helgarblað 24.–27. janúar 2014
„Velkominn Þorri –
vertu ekki grimmur“
B
óndadagsnafnið er senni­
lega til komið vegna þess
að fyrsti dagur þorra var frí­
dagur bóndans þegar hús­
freyjan gerði honum daga­
mun með því að veita vel af mat,
færa honum besta kjötbitann, t.d.
hangikjöt eða súr svið, eða bera
fram hveitikökur með sykri eða
nýbakaðar lummur sem nefnd­
ust sums staðar bóndadagslumm­
ur eða þorralummur. Þessi blíðu­
hót kvenna við bændur landsins
á bóndadaginn virðast hafa verið
liður í því að bjóða Þorra velkom­
inn í bæinn og milda geð hans.“
Samofin sögu þorrablótanna
Ólína segir að saga bóndadagsins
sé samofin sögu þorrablótanna
sem til eru ævagamlar heimildir
um, m.a. Orkneyingasaga og Flat­
eyjarbók. Þorra er einnig getið í
Snorra­Eddu og Grágás.
Árni Björnsson þjóðhátta­
fræðingur fullyrðir í bók sinni,
Sögu daganna, að bóndadags sé
fyrst skriflega getið í þjóðsögum
Jóns Árnasonar seint á 19. öld. Frá
svipuðum tíma er kvæði eftir Pál
Ólafsson sem ber heitið Á bónda­
daginn 1878.
„Samkvæmt þjóðsögunum
voru Þorri og Góa hjón en Harpa
og Einmánuður börn þeirra. Mér
sýnist augljóst að bóndadagurinn
sé hið eiginlega gamla þorrablót
sem haldið var á miðjum vetri því
blótin gömlu voru ekki mikið ann­
að en átveislur sem haldnar voru
á heimilum landsins við árstíða­
skipti eða til að fagna uppsker­
unni.
Í Orkneyingasögu er sagt frá
Þorra sem var sonur Snæs hins
gamla Frostasonar. Þorri var blót­
maður mikill og blótaði á hverju
ári á miðjum vetri. Bóndadaginn
ber einmitt upp á miðjan vetur
þegar sól er tekin að hækka á lofti
og fólk farið að hlakka til vorsins.
Bóndadagssiðurinn að gera sér og
öðrum dagamun í mat og drykk
kemur þannig heim og saman við
heimildir um gömul þorrablót.“
Fyrst getið á 12. öld
Ólína segir að þeir siðir sem tengj­
ast bóndadeginum eigi rót að rekja
til gamallar vættatrúar og þess
heiðna trúarsiðar að blíðka guði
og vættir. „Þorramánuður ber nafn
sitt af vætti eða veðurguð sem ætt­
aður var frá öðrum vetrarvættum
á borð við Snæ og Frosta. Þorra er
fyrst getið í elsta íslenska rímna­
handritinu frá 12. öld og hann var
vinsæll í kveðskap á 17., 18. og 19.
öld. Algengasta siðvenjan í sam­
bandi við komu Þorra virðist vera
sú að bjóða hann velkominn og
biðja hann griða. Það kom víð­
ast í hlut húsfreyjunnar að ganga
út fyrir dyr kvöldið fyrir bónda­
dag eða eldsnemma á bóndadags­
morgun og bjóða Þorra í bæinn
með þessum orðum: „Velkominn
Þorri – vertu ekki grimmur“. Þetta
mun heimilisfólk líka hafa sagt eft­
ir morgunsigninguna á fyrsta degi
Þorra en í þá daga signdi fólk sig á
hverjum morgni.“
Mismikil skrípalæti
Ýmis skrípalæti og leikir í tengsl­
um við það að bjóða Þorra vel­
kominn í bæinn virðast hafa þró­
ast á 19. öld. „Bændur áttu það til
að vakna eldsnemma og fara út
úr húsi berleggjaðir á nærskyrt­
unni einni fata með brók í hönd.
Bóndadagur er fyrsti dagur þorramánaðar sem er
fjórði mánuður vetrar samkvæmt forníslensku tíma-
tali. „Þorri er ekki aðeins nafn á vetrarmánuði heldur
virðist Þorri hafa verið einhvers konar vættur vetrar
eða veðurguð sem vissast þótti að blíðka,“ segir
Ólína Þorvarðardóttir þjóðfræðingur. Saga bónda-
dagsins er samofin sögu þorrablótanna sem til eru
ævagamlar heimildir um.
Svava Jónsdóttir
skrifar
List í lestum
List sem blandast hversdagslífinu
getur verið áhrifamikil.
Veggjalistamenn hafa farið
víða um lestarstöðvar og lest­
ir í London og skreytt þar með
skemmtilegum skilaboðum sem
lífga upp á lestarferðirnar. Merk­
ingarnar eiga það sameiginlegt
að fá farþega í lestum borgarinn­
ar til að huga að hegðun sinni.
„Þetta klósett er fyrir þá sem
þjást af hvellandi bráðaniður­
gangi,“ segir á límmiða við sal­
erni í lest. „Rafmagnsstóll fyr­
ir morðingja og barnaníðinga,“
stendur á límmiða fyrir ofan vel
staðsett sæti við inngang lestar.
„Ýttu alltaf á þennan takka,“
stendur á öðrum límmiða. Að
sjálfsögðu er engan takka að
finna í grennd við límmiðann.
„Ekki veita farþegum eftirtekt,“
stendur á enn öðrum og vísar í þá
annars óskrifuðu reglu að horfa
ekki um of á samferðamenn sína.
Nýstárleg salernismerking
Rafmagnsstóll
Ýttu alltaf á þennan takka
Ekki veita farþegum eftirtekt
Forgangssæti
„Samkvæmt þjóð-
sögunum voru
Þorri og Góa hjón en
Harpa og Einmánuður
börn þeirra.
Bíó Paradís fer ótroðnar slóðir
Opnar VOD-rás á Leigunni
B
íó Paradís opnar sérstaka
Bíó Paradís VOD­rás á Leig­
unni hjá Vodafone þriðju­
daginn 28. jan­
úar. Boðið verður
upp á metnaðarfulla
dagskrá áhugaverðra
kvikmynda frá öll­
um heimshornum
sem koma til með að
auka framboð gæða­
kvikmynda á ís­
lenskum leigumark­
aði til mikilla muna.
Þetta er í fyrst skipt­
ið sem Bíó Paradís
fer þessa leið með
það að leiðarljósi
að þjóna betur kvik­
myndaunnendum á landsbyggð­
inni og þeim sem heima sitja.
Fimm myndir verða í boði frá 28.
janúar en fleiri myndir munu bæt­
ast við á næstu vikum.
„Þetta er stórkost­
leg nýjung í okkar
starfi. Það hefur lengi
verið okkar draum­
ur að bjóða upp á
kvikmyndir á öðrum
vettvangi, sér í lagi
þar sem ekki geta all­
ir sótt Bíó Paradís svo
auðveldlega,“ seg­
ir Ása Baldursdótt­
ir, dagskrárstjóri Bíó
Paradísar. Berberian
Sound Studio: Sál­
fræðitryllir í leikstjórn
Peter Strickland er
meðal kvikmynda sem áhorfend­
ur geta valið um. n
Ekki bara á Hverfisgötunni Nú er hægt að horfa á kvikmyndir frá öllum heimshornum
heima í stofu.